Από τα γεννοφάσκια της, η μόδα είχε δυο πλευρές. H μια κοιτάει με αφοσίωση στο παρελθόν και η άλλη καρφώνει με ζέση το βλέμμα στο μέλλον. Αυτές οι δυο πλευρές πάντα είχαν εξαιρετικούς εκφραστές και βέβαια το ανάλογο κοινό. Είχαμε τον Jacques Doucet, που ίδρυσε ας πούμε την μόδα όπως την ξέρουμε σήμερα κάπου στα τέλη του 19ου αιώνα, ο οποίος επινόησε νέους τρόπους ενδυμασίας, πιο σύγχρονους, παλεύοντας όμως ως το τέλος να κρατήσει το “υψηλό ένδυμα” στους κύκλους των αριστοκρατών, στην παλιά καλή κοινωνία. Και παράλληλα δίπλα του έτρεχε ο Paul Poiret, που πήρε αυτή τη νέα πάστα μόδας και την έπλασε με έναν εντελώς ριζοσπαστικό τρόπο, εξαιρετικά προβοκατόρικο για τα δεδομένα της εποχής, ενώ απεχθανόταν τους οι αριστοκράτες και ο ρόλος του αυλικού δεν τον αφορούσε ιδιαίτερα.
Και οι δυο ‘τύποι’ σχεδιαστών και κατ’ επέκταση δημιουργών, είχαν και έχουν εξίσου μια χρησιμότητα.
Ωστόσο είναι οι προβοκάτορες αυτοί που τελικά μας πηγαίνουν ένα βήμα παρακάτω. Χωρίς τον Yves Saint Laurent δεν θα είχαμε το Smokin Suit και έτσι ίσως το σακάκι να μην είχε γίνει ποτέ ένα από τα βασικότερα ενδύματα της σύγχρονης γυναίκας, χαρίζοντας της το αίσθημα της ενδυνάμωσης. Χωρίς την Diane Von Furstenberg δε θα είχαμε το Wrap Dress (φόρεμα-φάκελος που ήρθε για πρώτη φορά στην αγορά στα ’70ς και άλλαξε ριζικά την πορεία του work-wear), και έτσι μπορεί το ζέρσεϊ να μην είχε γίνει ποτέ μέρος της γκαρνταρόμπας μας, και να ντυνόμασταν ακόμα με σκληρά καταπιεστικά υφάσματα και φορέματα-πανοπλίες. Πολλά τα παραδείγματα των επαναστατών της μόδας. Βέβαια όταν προτείνεις κάτι νέο υπάρχει και η περίπτωση να προκαλέσεις αντιδράσεις δυσαρέσκειας και λιγότερο θαυμασμού. Σωστό ή λάθος, το καινούργιο είναι πάντα λίγο δυσκολοχώνευτο, ιδίως όταν έχει και ηθικές προεκτάσεις.
Παρακάτω λοιπόν σας έχουμε μαζέψει 4 στιγμές στις οποίες οι δημιουργοί της μόδας προκάλεσαν το status quo, και άφησαν ιστορία. Κάποιες από αυτές άλλαξαν για πάντα το γυναικείο ένδυμα, και άλλες πέτυχαν μόνο να στρέψουν τα φλας της δημοσιότητας επάνω τους για πέντε λεπτά, για όλους τους λάθος λόγους.
Dior New Look / 1947
“Αυτό είναι σίγουρα μια επανάσταση, αγαπητέ μου!” Αναφώνησε στον σχεδιαστή η Carmel Snow, τότε editor-in-chief του αμερικανικού Harper’s Bazaar, στις 12 Φλεβάρη του 1947 στο τέλος της παρουσίασης. Το show για το οποίο μιλάμε δεν είναι άλλο από το ανατρεπτικό και ιστορικό πλέον ντεμπούτο του Christian Dior στο Παρίσι, μια συλλογή που έμελλε να ορίσει τη μόδα για την επόμενη δεκαετία, το λεγόμενο New Look.
Πολλοί λοιπόν ξέρουμε το εμβληματικό New Look από την “καλή του πλευρά”, ως τη σιλουέτα που έδωσε στην μεταπολεμική γυναίκα χαρά και αισιοδοξία, που την έκανε να νιώσει και πάλι όμορφη, πως ντύνεται για να στολιστεί, και όχι απλά για πρακτικούς λόγους, για να καλύψει δηλαδή την γύμνια της. Αυτό που οι περισσότεροι αγνοούν ωστόσο, υπήρχαν και αρνητικές αντιδράσεις από την τότε κοινωνία. Πιο συγκεκριμένα, στην διάρκεια του πολέμου, λόγω της οικονομικής στενότητας που βίωσαν όλα τα εμπλεκόμενα κράτη, επιβλήθηκαν πολλοί αυστηροί περιορισμοί σχετικά με τα μέτρα υφάσματος που μπορεί κανείς να αποκτήσει. Πολλοί ήταν λοιπόν εκείνοι που βρήκαν αλαζονικό και σπάταλο τον κύριο Dior, που για να κατασκευάσει ένα μόνο κομμάτι της σειράς New Look, ξόδευε πολύ παραπάνω ύφασμα απ’ ότι χρειαζόταν για δυο ή τρία ρούχα. Που να ήξεραν την σπατάλη που γίνεται σήμερα, στην εποχή του fast fashion.
Άλλοι πάλι, κυρίως καλλιτέχνες και δημιουργοί, κριτίκαραν την γραμμή του New Look κατηγορώντας τον σχεδιαστή πως με αυτή την τόσο λεπτή στενή μέση, επαναφέρει μια σιλουέτα για την γυναίκα, που είχε ήδη ξεπεραστεί, και που δεν της επέτρεπε ελευθερία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται κοινωνικά. Σε κάθε περίπτωση, κάθε τι νέο, που φτάνει στα αυτιά και στα μάτια εκατομυρρίων, είναι λογικό, και σχεδόν οφείλει να προκαλέσει πολλών ειδών αντιδράσεις. Ίσως χωρίς αυτές, ο Christian Dior να μην γινόταν ποτέ θρύλος.
Mary Quant Mini Skirt/ 1960s
Μπορεί αυτή την στιγμή να θεωρούμε τις φούστες που φτάνουν στην μέση του μηρού νορμάλ ως και office appropriate, όμως αυτό το μήκος είναι μια πολύ πρόσφατη κατάκτηση σε σχέση με την ιστορία του ενδύματος. Την έφερε στο προσκήνιο μια από τις ελάχιστες γυναίκες δημιουργούς της εποχής, και πιονιέρος της μόδας, η Mary Quant. Πώς; Την προώθησε μέσω του καταστήματος της, το περιβόητο Bazaar, όπου σύχναζαν όλα τα cool kids του Λονδίνου. H φούστα, που πήρε το όνομά της από το αγαπημένο αμάξι της Quant, το mini couper, προκάλεσε ενδυματολογικό ντελίριο στους νεολαίους που ντύνοταν a la Mod, και πολύ γρήγορα έγινε must. Στην πορεία φορέθηκε και από τα διάσημα σούπερμόντελς της εποχής, όπως η Twiggy και η Veruschka, και με αυτό τον τρόπο καθιερώθηκε εν καιρώ και στην mainstream μόδα.
Ο λόγος που ήρθε στο γκρο πλαν; Η περίοδος των ’60ς και των ’70ς είναι γνωστή για την κοινωνικό-πολιτική ζύμωση που έφερε στις περισσότερες Δυτικές χώρες, κάνοντας το έδαφος για ανακατατάξεις και επαναπροσδιορισμούς εξαιρετκά έφορο. Η σούπερ προκλητική μίνι φούστα λοιπόν, ήρθε εκείνη την εποχή, δηλαδή ακριβώς πάνω στην ώρα για το δεύτερο φεμινιστικό κύμα, και την πρώτη γυναικεία σεξουαλική απελευθέρωση. Όπως ήταν βέβαια λογικό, αυτή η τόσο δα φουστίτσα για τα δεδομένα της εποχής, δεν ήταν ευπρόσδεκτη από τους περισσότερους των προηγούμενων γενιών, όμως τελικά πολύ σύντομα έγινε μέρος του γυναικείου ενδύματος.
Alexander McQueen Fall/Winter 1995 Collection / Highland Rape
Συνήθως, όταν εδώ στο One Of Us αναφέρεται το όνομα του Alexander McQueen, ακολουθούν εγκώμια. Αυτή την φορά δε θα συμβεί κάτι τέτοιο. Δεν ονομάζουμε αυτή την fashion στιγμή αμφιλεγόμενη. Την τοποθετούμε με σιγουριά στην λάθος, στην πολύ κακή πλευρά της ιστορίας της μόδας. Πρόκειται για την Fall/Winter 1997 συλλογή του σχεδιαστή, την η τέταρτη στην σειρά κολεξιόν του, η οποία πήρε τέτοιες διαστάσεις που ίσως τελικά αποτέλεσε τον λόγο που ο McQueen μπήκε τόσο άμεσα και απότομα στον χάρτη (ίσως όχι, δεν θα το μάθουμε ποτέ).
Γιατί τέτοιος σαματάς; Το όνομα της συλλογής, Highland Rape. Το κόνσεπτ; Ρούχα σκισμένα, ταλαιπωρημένα, σχεδόν απομεινάρια των “πρωτότυπων”, φορεμένα πάνω σε μοντέλα με μώλωπες που περπατούσαν σαν κάτι κακό να τους είχε συμβεί. Ο συνειρμός γίνεται αυτόματα, και ένα τέτοιο show το 2022 δεν θα γινόταν ποτέ, ή θα αμαύρωνε για πάντα την φήμη του δημιουργού που επέλεξε να το κάνει. Προφανώς, τα μίντια τιτλοδότησαν τον τότε νεοφερμένο σχεδιαστή μισογύνη και σεξιστή, κάτι που εκείνος μετέπειτα αρνήθηκε. Όπως είχε πει, λάτρευε τις γυναίκες, δεν τις έβρισκε επουδενί αδύναμες, και ο μόνος λόγος που έκανε την εν λόγω συλλογή ήταν γιατί έτσι ήθελε να εκφράσει την βία που είχε βιώσει σαν παιδί στο σπίτι του, και την βία που είδε να επιβάλλεται πάνω στις αδερφές του. Το πραγματικό κίνητρο πίσω από αυτή την κολεξιόν δεν θα το μάθουμε ποτέ, αυτό ωστόσο δεν αναιρεί το γεγονός ότι το εν λόγω show ήταν πέρα ως πέρα απαράδεκτο.
Balenciaga Spring/Summer 2017
Αν τα τελευταία χρόνια έχεις έστω περάσει έξω από ένα δυο καταστήματα ρούχων, ξέρεις πως το oversized και οι βάτες σε σακάκια ή ακόμα και πουκάμισα ή μπλούζες δεν είναι δα και κάτι ‘καινούργιο’. Ακόμα και αν γεννήθηκες μετά τα ’80ς. Είναι μια μικροτάση που έσκασε στην αγορά πριν 3-4 χρόνια και έκτοτε σιγά σιγά κερδίζει έδαφος, με αποτέλεσμα αυτή την στιγμή να αποτελεί ένα από τα ελάχιστα trends των τελευταίων χρόνων με χρόνο ζωής μεγαλύτερο των έξι μηνών.
Ποιος έφερε τις βάτες και τους υπερμεγέθεις ώμους εν γένει και πάλι στο προσκήνιο; Το όχι και τόσο νέο πια cool kid της μόδας, ο Demna του οίκου Balenciaga. Ο γεωργιανός σχεδιαστής, που με την εμφάνισή του στην παγκόσμια σκηνή της μόδας το 2015 δεν έχει σταματήσει να ταρακουνάει τα νερά, στα τέλη του 2016 αφουγκράστηκε την επέκταση του 4ου φεμινιστικού κινήματος που πήρε τεράστιες διαστάσεις με την βοήθεια του #MeToo στις ΗΠΑ την ερχόμενη χρονιά. Μεγάλο μέρος της φεμινιστικής δράσης είναι προφανώς και η ενδυνάμωση, και οι βάτες, που παραπέμπουν στους φαρδείς ώμους, και άρα επιβλητική παρουσία, είναι ένας από τους βασικότερους ενδυματολογικούς κώδικες που έχουν συνδεθεί με αυτή. Όπως στα ’80ς, την δεκαετία με την μεγαλύτερη εισροή γυναικών στην αγορά εργασίας, τα ‘κορίτσια’ φόρεσαν τα uber ογκώδη δυσαρμονικά ταγέρ με βάτες για να προσομοιάζουν στην αντρική φιγούρα προκειμένου να ‘προσαρμοστούν’ στο εργασιακό σούπερ πατριαρχικό περιβάλλον, με παρόμοιο σκεπτικό ο Demna θεώρησε πως το 2017 είναι μια χρονιά με ανάλογες ανάγκες. Έτσι, για την συλλογή του οίκου Balenciaga Spring/Summer 2017 πρότεινε ακριβώς αυτό.
Μια κίνηση όχι τόσο προβοκατόρικη, όσο αμφιλεγόμενη. Από την μια, πίσω στο όχι και τόσο μακρινό 2017, αλλά και πολύ μακρινό με τα σημερινά μάτια, η προσπάθεια ενός σχεδιαστή να ενδυναμώσει τις γυναίκες μέσα από οποιδήποτε ενδυματολογικό κώδικα, ήταν (και είναι) σίγουρα εκτιμητέα. Από την άλλη, κοιτώντας τις βάτες, και λοιπά στοιχεία ενδυμασίας που παραπέμπουν στο δυναμισμό, δεν μπορούμε παρά να αναρωτηθούμε. Γιατί όλα συνδέονται με την στερεοτυπική αντρική περιβολή; Και συνεπώς, γιατί ακόμα, εν έτει 2022 συνδέουμε την δύναμη με τους άντρες;
Γιατί ένα αμιγώς θηλυκό ενδυματολογικό στοιχείο, όπως πχ ένα αραχνοΰφαντο ροζ κουφετί φόρεμα να μην αναδύει την ίδια ‘επιβλητικότητα’; Την απάντηση την ξέρουμε όλες, και όσες δεν την ξέρετε μπορείτε να την φανταστείτε. Ναι, οι βάτες βοήθησαν τις γυναίκες των ’80ς να χειραφετηθούν σε ένα μεγάλο βαθμό, γιατί στην τότε κοινωνία αυτά ήταν τα δοσμένα. Σήμερα όμως, πρέπει να σταματήσουμε να κουμπώνουμε πάνω στην αντρική ενδυμασία για να νιώσουμε δυνατές. Πως να το πούμε, δεν χρειάζεται να τους μοιάσουμε για να ενδυναμωθούμε. Ακουμπώντας πάνω στην γυναικεία μας φύση, φορώντας από τα θηλυκά φορέματα το πιο θηλυκό, πρέπει και μπορούμε να αισθανόμαστε και να εκπέμπουμε την ίδια δύναμη.