Σταθείτε και σκεφτείτε πόσες φορές τον τελευταίο καιρό μπορεί να έχετε πει, για πλάκα, όταν κάτι δεν είναι ευθυγραμμισμένο για παράδειγμα, “Δεν μπορώ, “βαράει” το OCD μου!” ή πόσο πρόσφατα είδατε ένα meme που δείχνει κάτι στιβαγμένο, ίσως με βάση το χρώμα ή το σχήμα και από κάτω να γράφει ότι αυτή η εικόνα είναι πολύ ικανοποιητική για το OCD σας. Ακόμα, αναλογιστείτε πόσοι αγαπημένοι χαρακτήρες της pop κουλτούρας έχει υπονοηθεί ότι πάσχουν από OCD απλώς και μόνο επειδή εμφανίζουν μια εμμονή, όπως για παράδειγμα η Monica των Friends με την καθαριότητα ή ο Sheldon Cooper του Big Bang Theory με τη συγκεκριμένη θέση του στον καναπέ.
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (Obsessive-Compulsive Disorder – OCD) είναι μια συχνή, χρόνια και με μεγάλη διάρκεια διαταραχή κατά την οποία το άτομο έχει ανεξέλεγκτες, επαναλαμβανόμενες σκέψεις (ιδεοληψίες) και/ή συμπεριφορές (καταναγκασμοί) τις οποίες αισθάνεται την ανάγκη να επαναλάβει ξανά και ξανά. Όσο αθώα και με όχι κακή πρόθεση κι αν είναι τα αστεία με το OCD, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπάρχουν άνθρωποι που πάσχουν και συχνά υποφέρουν από τη συγκεκριμένη ψυχική ασθένεια. Ο βασικότερος λόγος ωστόσο που τείνουμε να λησμονούμε ότι υπάρχουν πάσχοντες, ή που εξακολουθεί μια ψυχική ασθένεια να μας φαίνεται εξαιρετικό meme template είναι η άγνοια.
Η Θεανώ τους τελευταίους 4 μήνες νιώθει άτρωτη, Φωτογραφία: Τζοβάννα Στεφάνου
Η 28χρονη Θεανώ Καραθανάση πάσχει από OCD και μέσα από μία σελίδα στο Facebook, (που στον τίτλο της παίζει πολύ έξυπνα με το χιούμορ που συνήθως συνοδεύει την ασθένεια), την “I have C.D.O. ( that is OCD written in the right way)” μοιράζεται τις σκέψεις και τις εμπειρίες της με τον κόσμο, όχι μόνο για να σπάσει τα στερεότυπα και να ενημερώσει τον κόσμο ότι OCD δεν σημαίνει απαραίτητα να μας εκνευρίζει ένα στραβό κάδρο, αλλά και για να βοηθήσει ανθρώπους που βιώνουν το ίδιο, αλλά ίσως να μην έχουν ακόμη διαγνωστεί να εντοπίσουν τα σημάδια. Και πάνω απ’ όλα για να πει σε όσους εκεί έξω περνούν ό,τι και η ίδια, ότι δεν είναι μόνοι.
Η Θεανώ, που εργάζεται σε μία ναυτιλιακή εταιρεία η οποία ασχολείται με τις νέες τεχνολογίες και που παράλληλα διατηρεί και μία καλλιτεχνική πλευρά, καθώς τις αρέσει να ασχολείται με τα παιδιά, το θεατρικό παιχνίδι, το χορό, να γράφει κείμενα, λέει με χαμόγελο ότι τους τελευταίους 4 μήνες νιώθει άτρωτη. Επαναλλαμβάνει στην κουβέντα μας ότι ζει, όπως λέει, επιτέλους ευτυχισμένα. Αυτή είναι η ζωή της με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.
“Το 2017 διαγνώστηκα με αγχώδη καταθλιπτική διαταραχή και το ‘18 – ‘19 έκανε υποτροπή σε κατάθλιψη, που σημαίνει ότι ήμουν 6 μήνες στο κρεβάτι. Είχα κατεβάσει ρολά. Είδα διάφορους επαγγελματίες ψυχικής υγείας που όμως δεν μου λειτούργησαν, ώσπου πήγα στον κ. Αλεβιζόπουλο ο οποίος με παρακολουθεί μέχρι σήμερα. Εκείνος με διέγνωσε με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή πριν από περίπου 3 χρόνια, δηλαδή στα 25 μου. Μου είπε, “Κοίταξε να δεις, έχεις κατάθλιψη, αλλά έχεις και OCD και μπορεί αυτό να είναι και η αιτία που έπεσες σε κατάθλιψη”.
Γενικότερα σαν ψυχική ασθένεια είναι από τις πιο δύσκολες να διαγνωστούν. Ενώ τα ποσοστά λένε ότι παγκοσμίως 1 στους 50 πάσχει από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, μπορεί να πάρει πολλά χρόνια σε έναν ασθενή να αναγνωρίσει τα συμπτώματα. Τώρα που ξέρω τι μου συμβαίνει, βλέπω ότι είχα συμπτώματα από τα 5 μου χρόνια. Φαντάσου πόσο επώδυνο είναι αυτό το πράγμα. Δεν μπορείς να κατανοήσεις γιατί έχεις όλες τις συμπεριφορές που έχεις, νιώθεις μόνος, περίεργος.
Η ζωή μου δεν άλλαξε σημαντικά μετά τη διάγνωση. Κάνοντας παράλληλα και ψυχοθεραπεία τα τελευταία 3 χρόνια και δουλεύοντας να αναγνωρίζω τα σημάδια, μπορώ πλέον να σου πω ότι η ζωή μου έχει γίνει καλύτερη. Δεν σημαίνει λοιπόν ότι με το που μαθαίνεις τι έχεις, γίνεται ένα κλικ και κάτι άλλαξε. Πρέπει να μάθεις τι είναι αυτό, πώς δουλεύει, ποιος είναι ο μηχανισμός και να δεις πώς θα το αντιμετωπίσεις. Αυτή τη στιγμή λοιπόν, στα 28 μου, ζω καλύτερα, πιο ευτυχισμένα, πιο συνειδητοποιημένα.
“Όταν ακούω με ανθρώπους να λένε με τόση ευκολία “Πωπω, έχω OCD επειδή τα θέλω όλα ίσα” δεν μπαίνω στη διαδικασία να τσακωθώ. Τα πρώτα χρόνια με ενοχλούσε πιο πολύ”, Φωτογραφία: Τζοβάννα Στεφάνου
Το κλασικό στερεότυπο, το οποίο αναπαράγεται και από σειρές, από ταινίες, ή από τον κοινό λόγο, θέλει το OCD να σημαίνει ότι τα θες όλα στοιχημένα, το κάδρο να μην είναι στραβό, κλπ. Αυτή τη στιγμή που σου μιλάω, στο δωμάτιό μου επικρατεί ένα χάος, δεν με ενοχλεί καθόλου! Δεν είναι αυτό το πράγμα το OCD. Μπορεί κάποιοι άνθρωποι να έχουν και τέτοια συμπτώματα, αλλά δεν σημαίνει ότι όλοι όσοι πάσχουν από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή έχουν αυτού του τύπου το OCD, ή ότι είναι αποκλειστικά αυτό. Όπως και σε άλλες ψυχικές ασθένειες υπάρχει ένα φάσμα. Υπάρχουν διάφοροι τύποι OCD, όπως το σχεσιακό OCD, το οποίο έχει να κάνει με το πώς βιώνεις τη σχέση σου με τον ερωτικό σου σύντροφο. Αυτοί οι άνθρωποι για παράδειγμα θεωρούν ότι κοροϊδεύουν τον σύντροφό τους γιατί πιστεύουν ότι έχουν άλλη σεξουαλική ταυτότητα, από αυτή που δηλώνουν. Υπάρχει άλλο OCD που έχει να κάνει με τα μικρόβια και τις αρρώστιες. Προσωπικά θεωρώ το έχω το “γενικευμένο” OCD, τον μηχανισμό του OCD δηλαδή.
Όταν ακούω ανθρώπους να λένε με τόση ευκολία “Πωπω, έχω OCD επειδή τα θέλω όλα ίσια” δεν μπαίνω στη διαδικασία να τσακωθώ. Τα πρώτα χρόνια με ενοχλούσε πιο πολύ. Όμως πλέον, προσωπικά, σαν Θεανώ, ξέρω τι είναι αυτό που έχω. Αυτό όμως που με στεναχωρεί είναι ότι ακούγοντας αυτό το πράγμα κάποιος άλλος που πάσχει από OCD, έχει λανθασμένη εικόνα για το τι είναι αυτό και δυσκολεύεται πολύ να αναζητήσει βοήθεια, καθώς μπορεί να σκέφτεται ότι αυτό που έχει, είναι κάτι που έχουν όλοι κι έτσι θα καθυστερήσει να διαγνωστεί.
Όλα ξεκινούν από την ιδεοληψία. Πρόκειται ουσιαστικά για μία έμμονη ιδέα η οποία συνδέεται με την έλλειψη ελέγχου. Για παράδειγμα, περπατάς στην αποβάθρα και λες θα πέσω στις γραμμές του τρένου, το άτομο που πάσχει από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή θα πιστέψει ότι θέλει πραγματικά να το κάνει, ενώ είναι σκέψεις που τις κάνουμε όλοι, σε αυτόν που δεν πάσχει από OCD δεν έχουν διάρκεια. Αυτό είναι το “obsession” κομμάτι του OCD. Η ιδεοληψία αυτή σε οδηγεί σε κάποια έντονα, αρνητικά συναισθήματα γιατί την πιστεύεις ως αλήθεια. Σε οδηγεί σε αναστάτωση, σε άγχος, σε φόβο, σε αμηχανία. Το “compulsion” κομμάτι είναι ψυχαναγκασμός. Αναπτύσεις συμπεριφορές λοιπόν εκείνη τη στιγμή που νομίζεις ότι θα σου ηρεμήσουν το συναίσθημα, οι οποίες είναι συνήθως επαναλαμβανόμενες πράξεις, μοτίβα, τικ, διαρκείς ελέγχοι. Για παράδειγμα αναρωτιέσαι αν έχεις κλείσει το θερμοσίφωνα, πας τσεκάρεις. Μετά από ένα λεπτό πάλι. Και πάλι και πάλι. Φεύγει από τα όρια του φυσιολογικού. Ο ψυχαναγκασμός όμως, δίνει ένα πολύ σύντομο gain ότι όλα είναι καλά, πυροδοτεί την ιδεοληψία, τρέφοντας έναν φαύλο κύκλο.
“νιώθω ότι οφείλω να πω κάτι πολύ σημαντικό, τις αγωγές καλό είναι να μην τις ξεκινά κανείς μόνος του, αλλά και να μην τις σταματάει μόνος του”, Φωτογραφία: Τζοβάννα Στεφάνου
Ένα προσωπικό παράδειγμα είναι το εξής. Όταν χιόνισε τώρα στις αρχές του χρόνου, είχα μόλις ξεκινήσει στη νέα μου δουλειά. Δεν είχα πάρει το laptop μου σπίτι και παράλληλα δεν είχα πρόσβαση στο γραφείο, δεν είχα τον εξοπλισμό για να βγω έξω με τέτοιες καιρικές συνθήκες. Παρόλο που ενημέρωσα το HR για την κατάσταση και μου είπαν, “Κανένα πρόβλημα”, εγώ ένιωθα ότι δεν ήμουν καλή εργαζόμενη, δεν ήμουν τυπική, δεν ήμουν σωστή. Άρχισα λοιπόν να αναρωτιέμαι, “Σίγουρα δεν μπορείς να πας στη δουλειά σου;”. Κοιτάω από το παράθυρο και χιόνιζε πάρα πολύ. Επιβεβαιώθηκα στιγμιαία. Μετά από ένα λεπτό, πάλι το ίδιο. Αυτό διήρκησε περίπου 4 ώρες. Ήταν απίστευτα κουραστικό. Ενώ έβλεπα στα social media όλους τους φίλους μου να βγαίνουν να παίζουν χιονοπόλεμο, εγώ ήμουν διαλυμένη από όλο αυτό και ήθελα να κάθομαι στον καναπέ και να κοιτάω το ταβάνι.
Μπορώ να μιλήσω μόνο για την προσωπική μου εμπειρία, αλλά τουλάχιστον ο δικός μου ψυχίατρος με παρέπεμψε να ξεκινήσω Συμπεριφορική Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία γιατί όταν έχεις ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή η μέθοδος αυτή βοηθάει. Καμία άλλη προσέγγιση δεν βοηθάει, ίσα – ίσα κινδυνεύεις να γίνεις χειρότερα. Η Συμπεριφορική Γνωσιακή έχει δύο κομμάτια, το γνωσιακό, το να αναγνωρίζεις τα σημάδια δηλαδή, πώς λειτουργείς κλπ και το συμπεριφορικό όπου εκεί κάνεις συμπεριφορικά πειράματα. Όταν έχει ενεργοποιηθεί το σχήμα του OCD σου και έχεις την εκείνη την στιγμή την τάση για καταναγκασμό, κάνεις ένα βήμα πίσω, το αποφεύγεις και καταγράφεις τι συναισθήματα σου προκάλεσε που δεν το έκανες, αλλά και τι πραγματικά συνέβη. Αυτό είναι μια συνεχόμενη διαδικασία η οποία σταδιακά γίνεται κτήμα σου.
Μπορεί κάποιοι να αντιμετωπίζουν το OCD τους μόνο με ψυχοθεραπεία. Σε κάποιες περιπτώσεις είναι σημαντικό να παίρνεις και φαρμακευτική αγωγή. Η δική μου εμπειρία είναι ότι προσωπικά έχω ανάγκη και την ψυχοθεραπεία και την αγωγή, συνδυαστικά, για να ζω ευτυχισμένα παρόλο που πάσχω από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Τα φάρμακα δεν είναι μαγικά, δεν παίρνεις ένα χάπι και πετάς, χρειάζεται πολύ καιρός για να καταλάβεις έμμεσα τη διαφορά με την αγωγή και η αποτελεσματικότητά της κρίνεται από το κατά πόσο ακολουθείς τις οδηγίες του γιατρού. Και νιώθω ότι οφείλω να πω κάτι πολύ σημαντικό, τις αγωγές καλό είναι να μην τις ξεκινά κανείς μόνος του, αλλά και να μην τις σταματάει μόνος του. Κινδυνεύει να υποτροπιάσει και να κάνει πολλά βήματα πίσω. Επίσης, αν νιώθει κανείς παρενέργειες από την αγωγή, πάντα πρέπει να συμβουλευτεί το γιατρό του για να την αλλάξει. Όλα αυτά δεν θα έπρεπε να αποτρέπουν κάποιον από την αγωγή, απλά χρειάζεται αγαστή συνεργασία με τον γιατρό.
” Έχω την τάση ακόμα να θέλω να μιλώ για αυτό και ότι έτσι θα με αποδεκτούν και δεν θα με κρίνουν. Τελευταία όμως έχω ηρεμήσει λίγο και δεν θα είναι το πρώτο πράγμα που θα πω για μένα”, Φωτογραφία: Τζοβάννα Στεφάνου
Το ότι έχω OCD και λαμβάνω αγωγή είναι κάτι που το λέω και δεν το λέω. Αν προκύψει η ευκαιρία θα το αναφέρω. Ωστόσο έχω δεχτεί άσχημες συμπεριφορές επειδή υπήρξα σε κάποιες φάσεις της ζωής μου πιο έντονη, πιο αγχώδης. Μου δημιούργησαν πολλά ψυχοσωματικά αυτές οι συμπεριφορές, όπως παλινδρόμηση, που πάλεψα μαζί της έξι μήνες περίπου. Πολλοί αναρωτιούνταν και μπροστά μου και από πίσω μου βέβαια, “Γιατί αυτή είναι έτσι; Γιατί μιλάει πολύ; Γιατί είναι έντονη;”. Υπάρχουν άνθρωποι που το διαφορετικό τους χτυπάει πολύ άσχημα και το κρίνουν. Τώρα βέβαια είμαι σε μια φάση που δεν με αγγίζει τίποτα. Ξέρω ποια είμαι, ποιες δυσκολίες έχω να αντιμετωπίσω, ότι έχω δουλέψει με τον εαυτό μου πάρα πολύ. Δεν ταιριάζουμε όλοι με όλους τους ανθρώπους κι αυτό είναι οκ. Μπορεί κάποιους να τους κουράζω, μπορεί να με κουράζουν κι αυτοί. Παλιά ήθελα να μαι φίλη με όλους στον κόσμο, γιατί αναρωτιόμουν γιατί κάποιος να μη με συμπαθεί ενώ έχω μόνο καλά συναισθήματα; Τώρα καταλαβαίνω ότι δεν σε ακυρώνει σαν προσωπικότητα το να μη σε συμπαθεί κάποιος.
Κάποτε το έλεγα πολύ ανοιχτά και με κάθε ευκαιρία ακόμη και σε ανθρώπους που γνώριζα ελάχιστα. Έχω την τάση ακόμα να θέλω να μιλώ για αυτό και ότι έτσι θα με αποδεκτούν και δεν θα με κρίνουν. Τελευταία όμως έχω ηρεμήσει λίγο και δεν θα είναι το πρώτο πράγμα που θα πω για μένα. Έτυχε να έχω κι αυτό, αλλά έχω τόσα άλλα πράγματα να μοιραστώ για την προσωπικότητά μου πρώτα. Μιλάω ανοιχτά για να σπάσει το ταμπού. Είναι πολύ ευτυχές που βλέπω ότι συμβαίνει αυτό. Μακάρι να αρχίσει να συμβαίνει και στους χώρους εργασίας. Πρέπει να δούμε πώς μπορούν οι εργαζόμενοι που πάσχουν και οι εργοδότες να αντιμετωπίσουν τα ψυχικά νοσήματα. Θα μπορεί να λείψει ο εργαζόμενος μια – δυο μέρες για ψυχικούς λόγους; Θα μπορεί να μιλήσει μόνος του με τον manager του να του πει πώς νιώθει; Θα μπορεί η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη της ασφάλισης ενός εργαζομένου να καλύπτει ψυχίατρο – ψυχολόγο;
Τη σελίδα στο Facebook την ξεκίνησα πριν περίπου δύο χρόνια. Επηρεάστηκα από μια φίλη που η μαμά της έχει άνοια και έχει φτιάξει μια σελίδα για να μοιράζεται πώς είναι να ζεις με έναν γονιό με αυτή την ασθένεια. Είχα μόλις βγει από έντονη καταθλιπτική φάση και άρχισα να γράφω. Τότε σκέφτηκα γιατί να μη βοηθήσω ανθρώπους που περνάνε το ίδιο να μην νιώθουν μόνοι, γιατί εγώ ειδικά στην πρώτη φάση της κατάθλιψης ένιωθα έντονα το αίσθημα μοναξιάς. Ένιωθα ότι είμαι η μόνη που το περνάω, ότι δεν με καταλαβαίνει κανένας. Ήθελα να περάσω το μήνυμα ότι δεν είστε μόνοι, μοιραστείτε το με τους δικούς σας ανθρώπους, συμβουλευτείτε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Να σπάσουν επιτέλους τα ταμπού, να μάθουν ότι το OCD δεν είναι κάτι που το έχουν όλοι. Δεν θέλω να πιάσει κανείς άλλος πάτο, όπως έπιασα εγώ. Χάνεις την επαφή σου με το παρόν και εγκλωβίζεσαι στο παρελθόν και στο μέλλον. Από τη μία μπορεί να έφτανα να σκεφτώ “Πώπω, πώς ήμουν έτσι στο Δημοτικό;” και μετά “Πώπω, πώς θα κάνω νέους φίλους;”, “Πώς θα ερωτευτώ ξανά;”.
Συγκινούμαι και χαίρομαι όταν ανθρωποι μου στέλνουν μηνύματα. Δεν είναι κάτι που κάνω για να φανώ η ίδια, αλλά για να βοηθήσω 5 – 10 ανθρώπους. Για αυτό γράφω πολλές φορές παραδείγματα ή συμπτώματα. Και να δείξω ότι βγαίνεις από αυτό. Να δουν ότι μετά από κάποια χρόνια, ζω ευτυχισμένα. Ξέρω πότε έρχεται, μπορώ να το προλάβω, να μιλήσω με το γιατρό μου αν δεν νιώθω καλά. Μαθαίνεις πώς να ζεις με αυτό. Έτσι το βλέπω. Για παράδειγμα ο πατέρας μου εδώ και χρόνια έχει ζάχαρο και πρέπει να κάνει ενέσεις ινσουλίνης καθημερινά. Ε, πώς ο πατέρας μου θα κάνει ενέσεις ινσουλίνης για όλη του τη ζωή; Έτσι κι εγώ, θα πρέπει να αντιμετωπίζω όλη μου τη ζωή την ιδεοψυχαναγκαστική και να λαμβάνω αγωγή. Είναι οκ, δεν φταίω εγώ για αυτό, δεν το επέλεξα”.