Μέσα στην μαύρη επικαιρότητα που μας έχει αφήσει όλους τουλάχιστον μουδιασμένους, η ιδέα του να ντυθείς μασκαράς και να πας να πετάξεις σερπαντίνες σε κάποιο αποκριάτικο πάρτι ίσως φαντάζει ουτοπική και εκτός τόπου και χρόνου, κυρίως αν λάβεις υπόψη πως κάπου μπορεί να παραμονεύει μία μετάλλαξη Όμικρον έτοιμη να κολλήσει στο κορμί σου. Παρόλα αυτά, ως κοινωνικά όντα που έχουμε ζήσει τον εγκλεισμό στο πετσί μας εδώ και δύο χρόνια και με μία απόλυτα δικαιολογημένη ανάγκη να ξεχαστούμε έστω και για λίγο, να διασκεδάσουμε, και να βάλουμε ένα σύντομο pause στην πραγματικότητα, αν έχεις αποφασίσει να περάσεις το τριήμερό σου μεταμφιεσμέν@ σε κάτι άλλο από αυτό που είσαι, σε καταλαβαίνουμε απόλυτα. Και σου ευχόμαστε η στολή σου να είναι η πιο καλόγουστη της βραδιάς. Ή τουλάχιστον να μην ρίξεις επάνω της υπερβολικά πολύ αλκοόλ.
Παρόλα αυτά, μετά από δεκαετίες όπου το θέμα συζητιέται και έχει πλέον εδραιωθεί ως προβληματικό στις περισσότερες άλλες χώρες του κόσμου, ίσως είναι η ώρα να το θίξουμε και στην Ελλάδα, με την ελπίδα πως μετά την αφύπνιση των τελευταίων χρόνων σε σημαντικά ζητήματα όπως ο σεξισμός, η ομοφοβία και το εργασιακό bullying, μπορούμε πλέον να συζητήσουμε και έννοιες όπως η “πολιτισμική οικειοποίηση” (ή όπως είναι ευρέως γνωστή cultural appropriation).
O όρος cultural appropriation καλύπτει μία ‘ομπρέλα’ συμπεριφορών, από την πραγματική κλοπή κειμηλίων που ανήκουν σε άλλες κουλτούρες και κοινότητες (γεια σου, Βρετανικό Μουσείο), μέχρι την κλοπή ιδεών μίας άλλης κουλτούρας όταν προσπαθείς να τις παρουσιάσεις σαν δικές σου και φυσικά όταν υιοθετείς το στιλ και την φωνή μιας κουλτούρας πχ της μαύρης χωρίς άδεια (γεια σας Kardashians, Justin Bieber και γύρω στο 80% των λευκών καλλιτεχνών του σήμερα). Σύμφωνα με τον φιλόσοφο Erich Hatala Matthes, τα τρία αυτά είδη cultural appropriation είναι η κλοπή, η κατάχρηση και η παρερμήνευση. Σε ό,τι αφορά στις αποκριάτικες στολές, έχουμε να κάνουμε με το τελευταίο από τα τρία: την παρερμήνευση.
Παραδείγματα πολιτισμικής οικειοποίησης τις Απόκριες μπορούμε-δυστυχώς- να βρούμε παντού. Απλά περάστε μία βόλτα έξω από την βιτρίνα ενός οποιουδήποτε εποχιακού μαγαζιού και θα βρείτε στολές όπως “Γκέισα”, “Αιγύπτιος”, “Iνδιάνος”, “Άραβας”, “Ζουλού”, “Kινέζος”, “Xανούμισσα”, “Mεξικανός”, “Xαβανέζα” και πάει (πολύ) λέγοντας, όπου ουσιαστικά ένα εργοστάσιο ξεριζώνει ένα στοιχείο μίας κουλτούρας όπως η παραδοσιακή φορεσιά της (ή ό,τι νομίζουμε ότι είναι η παραδοσιακή φορεσιά της βάσει στερεοτύπων) και το αναπαράγει με φτηνά υφάσματα έτσι ώστε εμείς να το αντιμετωπίσουμε ως κοστούμι και να μεταμφιεστούμε για να βγούμε έξω σε μία ημέρα που έχει καθιερωθεί ότι διακωμωδούμε τα ρούχα μας. Φυσικά, από όλα τα παραπάνω δεν μπορούμε να εξαιρέσουμε και το blackface, όπου κάποιος λευκός βάφει το πρόσωπό του μαύρο, για να υποδυθεί κάποιον βλέπε Ζουλού ή κάτι άλλο πιο σύγχρονο όπως για παράδειγμα Jimmy Hendrix (ναι, βάζοντας και άφρο περούκα), κάνοντας έτσι οικειοποίηση με σκοπό την ψυχαγωγία στα εξωτερικά χαρακτηριστικά της μαύρης κοινότητας για τα οποία έχει αντιμετωπίσει ρατσισμό για αιώνες, έχει βασανιστεί, κυνηγηθεί και σκοτωθεί.
Το cultural appropriation έχει επίσης να κάνει με ποιος έχει την δύναμη στα χέρια του. Όπως θα προσέξατε, όλες οι στολές που αναφέρθηκαν παραπάνω αφορούν στις κοινότητες μειονοτήτων- αυτό δεν είναι τυχαίο. Η προβληματική πολιτισμική οικειοποίηση είναι άμεσο αποτέλεσμα των ανισοτήτων σε σχέση με την εξουσία και στην περίπτωσή μας, αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με φυλετικά ή εθνικιστικά θέματα. Μία άλλη τεράστια πληγή είναι οι σεξιστικές στολές, το οποίο χρειάζεται να αναλύσουμε μόνο του σε άλλο άρθρο, αλλά υπάρχουν λογικές ενστάσεις στο να ντύνεσαι άστεγος, πρόσφυγας, ναρκομανής ή κάποιος άνθρωπος με προβλήματα ψυχικής υγείας. Όπως είπε και ο Erich Hatala Matthes, “αν διορθώσεις το πρόβλημα της εξουσίας, θα διορθώσεις το πρόβλημα της οικειοποίησης.”
Mε άλλα λόγια, όπως ισχύει και για πολλές άλλες πτυχές της ζωής μας το 2022, μπορείς να βγεις εκεί έξω και να περάσεις καλά, χωρίς να γίνεις προσβλητικός προς κανέναν. Καλά κούλουμα!
