Τι ακριβώς συμβαίνει στο Αφγανιστάν; Φαντάζομαι ότι δεν περιμένετε από το One of Us να προσθέσει άλλο ένα κρίκο στην απίστευτη αλυσίδα των διεθνολόγων που δίνουν συγχαρητήρια στον εαυτό τους γιατί “κάτι είχαμε ψυλλιαστεί”, των κοινωνιολόγων που χαίρονται γιατί οι συγκεκριμένοι ταλιμπάν είναι ανοιχτόκαρδοι και “θα επιτρέψουν στα κορίτσια να πηγαίνουν μέχρι την τετάρτη δημοτικού”, των πολιτικών που διαγωνίζονται στην ανοησία είτε πανηγυρίζοντας για την “ήττα του ιμπεριαλισμού”, είτε οδυρόμενοι για το “τέλος του δυτικού πολιτισμού”. Οι περισσότερες αναλύσεις είναι αποσπασματικές, προκύπτουν από επιπόλαια μελέτη φωτογραφιών και βίντεο, βασίζονται σε επιλεγμένες συνεντεύξεις και τα συνήθη δημοσιογραφικά πασαλείμματα. Λείπει η απάντηση στο βασικό ερώτημα: Πώς αλλάζει η ζωή των ανθρώπων που κυβερνώνται από ένα εξαιρετικά θεοκρατικό, φανατικά ισλαμιστικό, επομένως ξεδιάντροπα ρατσιστικό σύστημα;
Την επώδυνη μετάβαση περιγράφει ένα κορίτσι που είδε σε πρώτο πρόσωπο τους συνομήλικους της να βρίσκονται αντιμέτωποι με δύο επιλογές. Ή θα φορέσουν τη μάσκα του μίσους για την περιφέρουν, ή θα βρεθούν τρυπημένοι από τις σφαίρες των Φρουρών της Επανάστασης. Η Marjane Satrapi διηγήθηκε την ιστορία της μέσα από ένα κόμικ που αμέσως έγινε παγκόσμιο μπεστσέλερ. Κάτω από τον τίτλο Persepolis εκδόθηκαν τέσσερα βιβλία με σκίτσα και σενάριο της ίδιας. Δεν είναι ένα απλό άλμπουμ προσωπικών αναμνήσεων. Πρόκειται για μια δήλωση υπερηφάνειας του ανθρωπίνου είδους.
Ξεκινάει από την Τεχεράνη του 1979. Η εννιάχρονη ηρωίδα ανήκει σε καλοστεκούμενη οικογένεια με προοδευτικές ιδέες που δεν συμφωνεί με τον Σάχη. Η μικρή φοιτά σε γαλλικό σχολείο, διοργανώνει πάρτι γενεθλίων, φοράει αθλητικά παπούτσια και παίζει με πολύχρωμα παιχνίδια. Μετά από ένα χρόνο όλα σκουραίνουν. Οι άντρες κρατάνε όπλα και έχουν μακριά γένια, οι τοίχοι γεμίζουμε συνθήματα κατά των δυτικών διαβόλων, τα σχολεία κλείνουν, οι γιαγιάδες, οι μαμάδες, οι κόρες και οι κούκλες τους υποχρεώνονται να μένουν στο σπίτι και να φορούν τσαντόρ. Η Marjane Satrapi δεν μπορεί να αντιληφθεί τον λόγο αυτής της καθημερινής επιδείνωσης. Όταν ρωτάει καταλαβαίνει ότι έρχονται ακόμη πιο δύσκολες μέρες. Στο παρελθόν ο παππούς είχε φυλακιστεί για την ιδεολογία του. Η μαμά είχε κατηγορηθεί για τις φεμινιστικές της ιδέες, ο πατέρας φωτογράφιζε διαδηλώσεις, ο θείος ήταν διανοούμενος.
Οι Φρουροί της Επανάστασης τριγυρίζουν κάτω από το σπίτι, εκτελούν τους γείτονες, συλλαμβάνουν τον θείο, του κόβουν το κεφάλι γιατί τα βιβλία που βρήκαν στην βιβλιοθήκη του αποδεικνύουν ότι είναι κατάσκοπος, η μόνη λύση είναι η φυγή και η μικρή Marjane βρίσκεται στην Ισπανία και την Γαλλία. Από κει μαθαίνει αυτά που ποτέ δεν θα πληροφορηθούν οι συμπατριώτες της. Επίσης, θα βρεθεί αντιμέτωπη με μία αναπάντεχη δυτική ισοπέδωση που συχνά συγγενεύει με το ρατσισμό: “Η εικόνα του μεγαλοπρεπούς πολιτισμού μας, θάφτηκε γιατί συνδέθηκε αποκλειστικά με τον θρησκευτικό ολοκληρωτισμό, τον φανατισμό και την τρομοκρατία, αλλά εγώ ξέρω ότι αυτή εικόνα δεν είναι αληθινή. Πιστεύω ότι δεν μπορείς να κρίνεις ένα ολόκληρο έθνος για αυτά που κάνουν οι εξτρεμιστές. Δεν πρέπει να ξεχαστούν αυτοί που έχασαν τη ζωή τους για να υπερασπιστούν την ελευθερία, που καταπιέστηκαν από τα διάφορα καθεστώτα, που εγκατέλειψαν τις οικογένειες τους”.
“Οι μνήμες δεν πρέπει να χαθούν. Ακόμη κι αν τώρα δεν τις καταλαβαίνεις», ήταν τα τελευταία λόγια του θείου πριν τον ποδοπατήσουν. Η Satrapi τα κράτησε και τα έκανε κόμικ: «Όταν άρχισα να σχεδιάζω τα βιβλία μου, ήμουν γεμάτη μίσος και θυμό, θα τους σκότωνα όλους! Θα τους τιμωρούσα. Σε αυτή την κατάσταση έγραψα δυο τρεις σελίδες και, διάβολε, ήμουν ακριβώς σαν κι αυτούς! Τους έμοιαζα, δηλαδή είχαν νικήσει γιατί τους αντέγραφα. Έτσι αποφάσισα να ηρεμήσω, να καταλάβω μέσα μου τι πραγματικά συμβαίνει. Ήταν η στιγμή που αντιλήφθηκα ότι για να βελτιωθεί ο κόσμος, χρειάζεται να αναλύσεις και να προωθήσεις το καλό που έχεις μέσα σου”.
Οι ιστορίες που διηγήθηκε η Marjane Satrapi τριγυρίζονται από δράματα, αλλά δεν είναι παραπονιάρικες. Αποτελούν ειρωνική, μορφωμένη και ουσιαστικά προοδευτική παρουσίαση μιας πραγματικότητας που χρειάζεται δύναμη και ταλέντο για να την περιγράψεις. Επίσης χρειάζεται αληθινό ενδιαφέρον, μακριά από κλισέ για να την καταλάβεις και τότε “θα αφήσεις στην άκρη τις μαλακίες και τα στερεότυπα”, όπως είπε η συγγραφέας.
Η Persepolis έχει βραβευτεί με το βραβείο σεναρίου στο φεστιβάλ κόμικ της Ανγκουλέμ, το περιοδικό Time την έχει συμπεριλάβει στα καλύτερα κόμικ του αιώνα
και στα ελληνικά έχει εκδοθεί σε δύο τόμους από το Ηλίβατον. Επίσης έχει γίνει ταινία.