Όχι πολύ παλιά, τα social media δεν ήταν τόσο αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Τα smartphones δεν σήκωναν τόσο εύκολα τις εφαρμογές και η πρόσβασή μας σε αυτά περιορίζονταν τις ώρες που ήμαστε σπίτι. Το Facebook ήταν κάτι πολύ καινούριο, τόσο καινούριο που μας φαίνονταν φυσιολογικό να ποστάρουμε στον τοίχο του άλλου “Θα έρθεις για καφέ;”, καθώς το Messenger δεν υπήρχε καν, μετά βίας υπήρχε η δυνατότητα του inbox. Το Instagram ήταν ακόμη για λίγους. To MSN επιβίωνε ακόμη ως ο πιο διαδεδομένος τρόπος επικοινωνίας με τους φίλους μας.
Τα πράγματα προχώρησαν γρήγορα και έκτοτε όλα μας φροντίζουμε να παραμένουμε συγχρονισμένα με τις τεχνολογικές εξελίξεις, να είμαστε ψηφιακά εγγράμματοι. Ωστόσο κάπου ανάμεσα στο 2008 που γράφαμε (με greeklish) στον τοίχο των κολλητών μας ότι έχουν αργήσει 5 λεπτά στο ραντεβού μας και σήμερα, υπήρξε μια εποχή, εκεί μεταξύ 2010 με 2014 που ακόμη τα όρια χρήσης των social media και κυρίως του Facebook – που τότε δεν ήταν μόνο για 60άρηδες που στέλνουν “Γλυκές καλημέρες” με εικόνες με τριαντάφυλλα, μια Παναγία κι ένα Mirage – ήταν θολά κι αυτό, τα κατέστησε το πιο εύφορο πεδίο για cyberbullying.
Cyberbullying ή διαδικτυακός εκφοβισμός είναι η παρενόχληση με τη χρήση της τεχνολογίας και περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, καταστάσεις όπως η αποστολή ανήθικων μηνυμάτων, ο αποκλεισμός ατόμων από εφαρμογές συνομιλιών, το hacking ενός ξένου λογαριασμού, η δημοσίευση ενοχλητικών φωτογραφιών, διάδοση προσβλητικών φημών ή ευαίσθητων προσωπικών πληροφοριών, το trolling και φυσικά το εκδικητικό πορνό. Ο εκφοβισμός μέσω του διαδικτύου μπορεί να είναι άμεσος ή έμμεσος εμπλέκοντας και άλλα άτομα που ενδεχομένως να μην γνωρίζουν προσωπικά το θύμα.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ανοιχτής γραμμής βοήθειας του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου SafeLine.gr και Help-line.gr για το 2021, έγιναν 8.571 καταγγελίες με σημαντικό ποσοστό τους να αφορά τα κοινωνικά δίκτυα και πιο συγκεκριμένα το 40% των καταγγελιών αφορούσε κάτι που συνέβη στο Instagram και το 39% κάποια ενέργεια στο Facebook. Σε σχέση με το 2009 που το Facebook άρχισε να πρωτοστατεί στην καθημερινότητά μας, τα ποσοστά του διαδικτυακού εκφοβισμού είναι χαμηλότερα (ενώ σταθερά υψηλά είναι τα ποσοστά καταγγελιών για υλικό παιδικής κακοποίησης). Σε ένα βαθμό, η ενημέρωση ανηλίκων και νέων, η επιβολή κυρώσεων και η πολιτικής ορθότητας έχουν εκπαιδεύσει τους χρήστες του διαδικτύου και ίσως αυτό να εξηγεί τα χαμηλά ποσοστά cyberbullying, παρόλα αυτά περιπτώσεις όπως αυτή του φοιτητή Βασίλη Τσαρακτσίδη, ο οποίος υπέστη bullying από τους συμφοιτητές του πρώτα σε διαδικτυακή κι έπειτα σε φυσική μορφή (σε μια ομαδική συνομιλία που δημιουργήθηκε με σκοπό να γνωριστούν καλύτερα μεταξύ τους οι πρωτοετείς, κάποιοι συμφοιτητές του άρχισαν χωρίς προφανή λόγο να τον βρίζουν και να απειλούν τη σωματική του ακαιρεότητα, στη συνέχεια δημιούργησαν κι ανήρτησαν στο διαδίκτυο τραγούδι με χυδαίο και προσβλητικό προς εκείνον περιεχόμενο και τέλος έφτασαν μέχρι και να γράψουν με σπρέι σε τοίχο έξω από το σπίτι του “Όλοι σε θέλουν νεκρό”) δείχνουν ότι υπάρχουν ακόμη πολλά να κερδηθούν.
Παρόλα αυτά, το σημαντικό εδώ είναι ότι πλέον οι περισσότεροι από εμάς μπορούν να αναγνωρίσουν πότε πέφτουν θύματα διαδικτυακού εκφοβισμού και να κινηθούν όπως θεωρούν σωστό έτσι ώστε να προστατευτούν. Μερικά χρόνια πριν όμως, ήταν πιο δύσκολο να αναγνωρίσουμε πού σταματά η “πλάκα” και που ξεκινά το cyberbullying. Για αυτό και ένα βράδυ, πίνοντας μπύρες με μία φίλη συνειδητοποιήσαμε ότι έχουμε υπάρξει και οι δύο θύματα διαδικτυακού εκφοβισμού, όμως τότε δεν τον είχαμε αναγνωρίσει ως τέτοιον. Δεν είμαστε οι μόνες.
Ήταν 2013 όταν η Ανδρομάχη (29), έπεσε θύμα cyberbullying και μάλιστα υπό τη μορφή slut shaming. “Ξύπνησα γιατί χτυπούσε ασταμάτητα το κινητό μου. Ήταν η κολλητή μου που έπαιρνε για να με ειδοποιήσει ότι μία γνωστή μου έχει ποστάρει φωτογραφία μου από ένα πάρτι, με έχει ταγκάρει και με αποκαλεί πουτάνα”. Η αφορμή για αυτόν τον διαδικτυακό διασυρμό της Ανδρομάχης ήταν το γεγονός πως είχε κάνει κάτι με έναν πρώην της κοπέλας η οποία αποφάσισε να ποστάρει τη φωτογραφία της στο Facebook και την βρίσει με αυτόν τον τρόπο. “Το χειρότερο ήταν ότι στα σχόλια η ίδια, αυτό το αγόρι για το οποίο έγινε το όλο ζήτημα και φίλοι τους, με έβριζαν επίσης. Συνομιλούσαν και γέλαγαν μεταξύ τους χρησιμοποιώντας χυδαίο λεξιλόγιο εις βάρος μου. Αυτό που έκανα ήταν να διαγράψω τη δημοσίευση, να τους μπλοκάρω όλους και να πάω στις ρυθμίσεις απορρήτου και να ενεργοποιήσω των έλεγχο δημοσιεύσεων έτσι ώστε να μην μπορεί να με ταγκάρει ο καθένας ελευθέρα όπου θέλει”. Μέχρι και σήμερα η Ανδρομάχη δεν πιστεύει ότι θα άξιζε να κινηθεί νομικά για τη συγκεκριμένη επίθεση στο πρόσωπό της, ωστόσο παραδέχεται ότι της άφησε ένα τραύμα και έκτοτε όταν της έρχεται κάποια ειδοποίηση ότι κάποιος την έχει προσθέσει με ετικέτα σε μία δημοσίευση σφίγγεται το στομάχι της. “Σίγουρα πάντως, δεν ήξερα καν τον όρο cyberbullying τότε, μόνο όταν άρχισε να υπάρχει περισσότερη ενημέρωση σχετικά, κατάλαβα ότι έχω υπάρξει κι εγώ θύμα”.
“Έφτασα να κινηθώ νομικά”, λέει ο Κωστής (35) για τη δική του περίπτωση cyberbullying πίσω στο 2014. “Ήξερα αυτή την παρέα μέσω κοινών γνωστών, δεν ήμασταν φίλοι, ωστόσο βρισκόμασταν σε κοινά στέκια και είχαμε κάποια διάδραση στα social. Το όλο θέμα ξεκίνησε σαν πλάκα. Μπορεί να ανέβαζα μια φωτογραφία μου και κάποιος από αυτούς να την “πείραζε” στο photoshop κοροϊδεύοντας κάποιο στοιχείο της, κυρίως το ντύσιμό μου και να την πόσταρε σαν σχόλιο κάτω από τη δική μου ανάρτηση. Κάτι σαν πρώιμα memes δηλαδή. Με ενοχλούσε εξαρχής, ωστόσο δεν ήθελα να φανώ μυγιάγγιχτος και στην προσπάθειά μου να το παίξω κουλ, “γελούσα” κι εγώ με το αστείο”, εξομολογείται. Μέχρι που η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο. “Δεν υπήρχε φωτογραφία μου δική μου ή μαζί με την τότε κοπέλα μου που να άφηναν χωρίς να την κοροϊδέψουν. Τους έπιασα έναν – έναν ξεχωριστά στο τσατ να τους ζητήσω να σταματήσουν, αλλά επέμεναν ότι είναι αστείο και ότι αντιδρώ υπερβολικά. Άρχισα να επηρεάζομαι ψυχολογικά, σκέφτηκα να διαγράψω όλους τους λογαριασμούς μου αλλά μετά αποφάσισα ότι δεν τους κάνω τη χάρη. Έτσι, συμβουλεύτηκα νομικούς και η υπόθεση έφτασε στη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, όπου βέβαια τους έγινε απλά μια σύσταση. Πάντως κατάφερε να τους σταματήσει”.
Στον Κωστή πήρε κάποιο χρόνο να αναγνωρίσει ότι αυτό που του συμβαίνει δεν είναι απλώς “πλάκα”, αλλά διαδικτυακός εκφοβισμός. Η Ανδρομάχη δεν ήξερε πώς να ονομάσει τη χυδαία δημοσίευση εις βάρος της. Μιλάμε διαρκώς για την τοξικότητα των κοινωνικών δικτύων σήμερα, ωστόσο ξεχνάμε ότι όχι πολλά χρόνια πριν υπήρξαν ένα πολύ πιο σκοτεινό μέρος απ’ ό,τι τώρα. Θα τολμούσε άραγε να κάνει κάποιος τόσο εύκολα τις παραπάνω ενέργειες και μάλιστα επώνυμα το 2022;
Ο διαδικτυακός εκφοβισμός είναι μια πραγματικότητα. Δεν έχει εκλείψει, ωστόσο οι περισσότερες πληροφορίες σε σχέση με αυτόν που μας εκπαίδευσαν να τον αναγνωρίζουμε, αλλά και πώς να τον αντιμετωπίζουμε, να μην τον δικαιολογούμε ως πλάκα ή να νιώθουμε ανήμποροι μπροστά του, η έκταση που πήραν οι πιο πρόσφατες υποθέσεις, όπως αυτή του 23χρονου φοιτητή Βασίλη Τσαρακτσίδη, αλλά και οι υποθέσεις revenge porn, το κύμα συμπαράστασης απέναντι στα θύματα, η κατακραυγή και οι νομικές κυρώσεις κατά των θυτών βελτιώνουν σημαντικά το τοπίο.
Τη στιγμή που συνειδητοποίησα ότι έχω πέσει θύμα διαδικτυακού εκφοβισμού (trolling και slut shaming, γύρω στο 2012) κατάλαβα επίσης ότι με έναν τρόπο έχω υποβοηθήσει το cyberbullying (trolling) που γίνονταν σε άλλο άτομο, θεωρώντας ότι πρόκειται για αστείο. Ήταν μάλιστα την ίδια εποχή που ακριβώς το ίδιο γίνονταν σε μένα. Καμία έκπληξη εδώ, εφόσον δεν το αναγνώριζα ως τέτοιο, παρόλο που οι φορές που έκλαιγα μπροστά από την οθόνη του υπολογιστή δεν ήταν λίγες. Οι θύτες δεν είναι πάντα “εκείνοι οι άρρωστοι τύποι που μένουν στο υπόγειο του πατρικού τους, κάθονται με το βρακί μπροστά από τον υπολογιστή όλη μέρα και η μάνα τους τούς φέρνει το φαΐ έξω από την πόρτα”. Μέσα στην άγνοιά μας ή στην ανάγκη να κάνουμε “fit in” σε κάποιο διαδικτυακό παρεάκι, μπορεί να είμαστε εσύ κι εγώ.
Πιστεύεις ότι εσύ ή κάποι@ φίλ@ σου είναι θύμα διαδικτυακού εκφοβισμού; Αυτές είναι μερικές σημαντικές διευθύνσεις:
Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου:
Saferinternet.gr: Η Δράση Ενημέρωσης του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου