Το Your Face Sounds Familiar εξακολουθεί να είναι ένα από τα πιο δημοφιλή show της χώρας, με την κάθε του σεζόν να συγκεντρώνει λαμπερούς παίκτες, κριτές και παρουσιαστές. Και ενώ η εκπομπή μας έχει χαρίσει κάποιες πραγματικά ωραίες τηλεοπτικές στιγμές, υπάρχει ένα μελανό σημείο στην παραγωγή και εκτέλεση των ‘μεταμορφώσεων’ που γίνεται όλο και πιο δύσκολο να ξεπεραστεί, και βασικά θα έπρεπε να μην υπάρχει. Ως πότε θα βλέπουμε κατά βάσει λευκούς διαγωνιζόμενους να μαυρίζουν το δέρμα τους με την βοήθεια του μακιγιάζ και να προσπαθούν να μοιάζουν με θρυλικούς καλλιτέχνες της μαύρης κοινότητας, με την πρόφαση ότι πρέπει να τους μιμηθούν όσο πιο πειστικά γίνεται; Γιατί επιτρέπουμε ακόμα στις οθόνες μας το blackface και μάλιστα σε τόσο primetime ζώνη;
Λίγα λόγια για το blackface στην ψυχαγωγία
Σύμφωνα με το λεξικό Merriam Webster, το blackface ορίζεται ως “σκούρο μακιγιάζ το οποίο φοριέται από κάποιον ψυχαγωγό, ως καρικατούρα της εμφάνισης ενός μαύρου ανθρώπου” ή “ένας ψυχαγωγός που εμφανίζεται με τέτοιο μακιγιάζ.” Η πρακτική αυτή ξεκίνησε από ‘κωμικές’ παραστάσεις με ρατσιστικό περιεχόμενο (τα επονομαζόμενα “minstrel shows”), οι οποίες ήταν ιδιαιτέρως δημοφιλείς στην Αμερική μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα και είχαν ως περιεχόμενο διάφορα ρατσιστικά σκετσάκια με προσβλητικό περιεχόμενο. Οι λευκοί ηθοποιοί που συμμετείχαν έτριβαν τα πρόσωπά τους με βερνίκι παπουτσιών ή λαδομπογιά και προσπαθούσαν να μιμηθούν τα μαύρα μέλη της κοινωνίας, μέσα από υπερβολικά και ρατσιστικά στερεότυπα.
Όπως εξηγεί το και το National Museum of African American History & Culture, αυτά τα performances δεν ήταν απλώς μία μίμηση των μαύρων αλλά ουσιαστικά δημιούργησαν καρικατούρες που ‘τσαλάκωναν’ την φυλή των African Americans μαζί με την κουλτούρα τους, συμπεριλαμβανομένων των εξωτερικών χαρακτηριστικών, της γλώσσας, των χορών, της μουσικής και του χαρακτήρα τους. Αυτό επέτρεψε στο λευκό κοινό να αντιμετωπίζει τους μαύρους όχι μόνο σαν διαφορετική ‘ράτσα’ αλλά και κατώτερη, εντείνοντας την υπεροχή τους σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας.
Αυτές οι καρικατούρες ξεπέρασαν φυσικά τα όρια της Αμερικής και ρίζωσαν τόσο βαθιά στην συνείδησή μας που εξακολουθούν να θεωρούνται ‘αστείες’ ακόμα και σήμερα. Έτσι λοιπόν, στην Ελλάδα έχουμε δει τα πάντα, από τον Κώστα Βουτσά να βάφεται μαύρος σε ταινία με τίτλο Τον Αράπη Κι Αν Τον Πλένεις, Το Σαπούνι Σου Χαλάς μέχρι την Κατερίνα Καινούργιου να γελάει βλέποντας λευκή ηθοποιό της εκπομπής της να έχει μαύρο πρόσωπο βαμμένο με φούμο, ψεύτικο άφρο μαλλί και ρούχα animal print. Δεν θα συζητήσουμε καν για το πόσοι ντύνονται μαύροι τις Απόκριες, χρησιμοποιώντας ανάλογες περούκες, ρούχα και μακιγιάζ, γιατί αυτό είναι ένα άλλο τεράστιο (και στενάχωρο) θέμα.
Το blackface στο Your Face Sounds Familiar (και γιατί δεν έχει διαφορά από τις υπόλοιπες περιπτώσεις)
Ενώ λοιπόν η εκπομπή της Κατερίνας Καινούργιου υπέστη τις συνέπειες που της αναλογούσαν, με πρόστιμα, καταγγελίες και λαϊκή κατακραυγή, το Your Face Sounds Familiar εξακολουθεί να χρησιμοποιεί την προσέγγιση του blackface σε τακτικά χρονικά διαστήματα, χωρίς να περιορίζεται καν στο μαύρο μακιγιάζ. Έχουμε δει διαγωνιζόμενους να φοράνε dreadlocks, φουσκωμένα προσθετικά χείλη και άλλα ‘μαύρα’ χαρακτηριστικά για να μιμηθούν καλλιτέχνες όπως ο Stevie Wonder, η Tina Turner ή ο The Weeknd με την αντίδραση των κριτών και του κοινού να είναι χειροκροτήματα και κομπλιμένα. Το βασικό επιχείρημα εδώ είναι ότι πρόκειται για μία εκπομπή που αφορά τις ολοκληρωτικές μεταμφιέσεις και σκοπός της είναι να κρίνει τον κάθε παίχτη σε σχέση με το πόσο μπόρεσε να μοιάσει στον τραγουδιστή που έχει αναλάβει μέσα στην εβδομάδα, τόσο στην εμφάνιση όσο και στις κινήσεις του. Κατανοητό σαν λογική, αλλά με εξαιρετικά προβληματικό αποτέλεσμα.
Καταρχάς, αυτό που τελικά βλέπουμε στην σκηνή τις περισσότερες φορές μας προκαλεί γέλιο. Οι μιμήσεις γενικότερα είναι μία μορφή σάτιρας, η οποία ακόμα και αν γίνεται με απόλυτο σεβασμό προς το πρόσωπο που μιμούμαστε, αυτό που ουσιαστικά πετυχαίνουμε είναι να το διακωμωδούμε. Δεν υπάρχει κάτι λάθος όταν κάποιος βάζει ψεύτικο στήθος και ξανθιά περούκα για να μιμηθεί την Dolly Parton για παράδειγμα, όμως το να μετατρέπεται από λευκός σε μαύρο, να φουσκώνει τα χείλη του, να φοράει dreads και να προσπαθεί να υποδυθεί κάποιον African American μουσικό, ουσιαστικά δεν διαφέρει σε τίποτα από τα minstrel shows που αναφέραμε στην αρχή. Απλά είμαστε ένα λευκό κοινό που γελάμε και βαράμε παλαμάκια βλέποντας την Mαντώ να προσπαθεί να μας πείσει ως Stevie Wonder.
Γιατί το μαύρο δέρμα δεν πρέπει να αποτελεί μέρος της διασκέδασής μας
Είναι καιρός να καταλάβουμε ότι όταν υποδύεσαι κάποιον άνθρωπο διαφορετικής εθνικότητας, διάσημο ή μη, η μίμησή σου δεν περιορίζεται στο συγκεκριμένο αυτό άτομο (όπως συμβαίνει με κάποιον λευκό), αλλά ότι χρησιμοποιείς το χρώμα του δέρματός του ως κοστούμι και μεταμφίεση. Το γεγονός ότι χιλιάδες μαύροι έχουν δολοφονηθεί, περιθωριοποιηθεί, βιαστεί, σκλαβωθεί και γελοιοποιηθεί ακριβώς λόγω του δέρματός τους θα έπρεπε να είναι αρκετό για να μας απαγορεύσει να το χρησιμοποιούμε σαν οποιοδήποτε μέσο ψυχαγωγίας. Την στιγμή που το Black Lives Matter κίνημα προσπαθεί να αλλάξει τον κόσμο και αθώοι μαύροι άνθρωποι δολοφονούνται εν ψυχρώ καθημερινά, προσωπικά αισθάνομαι ντροπή να τρώω ποπκορν και να κρίνω αν η Χρύσπα ήταν καλή Cardi B (ΠΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΑΕΙ ΤΗΝ ΛΕΞΗ “N*GGERS” ΧΩΡΙΣ ΚΑΝΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑ).
Τι μπορεί να γίνει
Θα πρέπει το YFSF να σταματήσει τελείως να ασχολείται με μαύρους καλλιτέχνες; Ίσως ναι. Είναι προφανώς αδύνατον για τον οποιοδήποτε λευκό να κατανοήσει την τέχνη, την κουλτούρα και τις αναφορές τους (ναι, λόγω του white priviledge) και έτσι, οποιαδήποτε προσπάθεια μίμησης φαίνεται τουλάχιστον αμαθής. Ακόμα και αν όλοι οι συντελεστές εκφράζουν θαυμασμό για τα πρόσωπα αυτά, το μόνο που καταφέρνουν είναι να τα γελοιοποιούν. Αν παρόλα αυτά η παραγωγή επιμένει να τους συμπεριλάβει, ας σταματήσει τουλάχιστον το blackface. Είναι κρίμα. Δεν τους αξίζει, δεν αξίζει σε εμάς ως θεατές και κυρίως δεν αξίζει στην μαύρη κοινότητα.
