Όσο το φθινόπωρο μπαίνει για τα καλά στις ζωές μας και ο καιρός κρυώνει και σκοτεινιάζει, ο κάθε άνθρωπος το αντιμετωπίζει διαφορετικά. Από τη μία, υπάρχουν εκείνοι που απολαμβάνουν τις αλλαγές που φέρνει η εποχή. Τον πιο κρύο καιρό, τα φύλλα που πέφτουν, τις βροχές, τα ρούχα και τον περισσότερο χρόνο μέσα στο σπίτι. Από την άλλη, έχουμε εκείνους που δεν αντέχουν τον πιο παγωμένο καιρό, την μουντάδα του ουρανού, τις μικρότερες μέρες και τις λιγότερες εξόδους.
Οι τελευταίοι είναι και εκείνοι που συχνά πάσχουν από εποχική κατάθλιψη ή -πιο σωστά- εποχική συναισθηματική διαταραχή (SAD). Μία κατάσταση, η οποία μπορεί να περιοριστεί σε μία ελαφριά χειμερινή μελαγχολία ή και να επηρεάσει ευρύτερα τη ζωή του ατόμου.
Φέτος, η πανδημία προβλέπεται να την οξύνει. Οι περισσότερες ώρες μέσα στο σπίτι, οι ελάχιστες ή μηδενικές κοινωνικές επαφές και η πιθανότητα “ακύρωσης” των Χριστουγέννων είναι πιθανό να μεγεθύνουν τα συμπτώματα όσων ήδη έπασχαν από SAD ή να δημιουργήσουν νέα θύματά της. Αυτή, λοιπόν, την χρονιά είναι καλό να γνωρίζουμε όσα περισσότερα γίνεται για τη SAD, ώστε να είμαστε έτοιμοι για την όσο δυνατόν καλύτερη αντιμετώπισή της.
Τι προκαλεί τη SAD
Βασική αιτία φαίνεται να είναι ο αποσυντονισμός του κιρκάδιου ρυθμού μας, του εσωτερικού “ρολογιού” μας δηλαδή, που συντονίζει το σώμα μας με το 24ωρο. Ο αποσυντονισμός αυτός προκύπτει από τη μείωση της σεροτονίνης και την αύξηση της μελατονίνης στον οργανισμό μας.
Η σεροτονίνη είναι μία οργανική ένωση, που βοηθάει στη ρύθμιση της διάθεσής μας. Η έλλειψη της έχει συνδεθεί σε μεγάλο βαθμό με την κατάθλιψη. Στην περίπτωση της SAD, η μείωση της σεροτονίνης είναι αποτέλεσμα του περισσότερου χρόνου που περνάμε σε εσωτερικούς χώρους. Κι αυτό, διότι έτσι μειώνεται η επαφή μας με το φως του ήλιου, το οποίο είναι υπεύθυνο για τη διατήρηση της σεροτονίνης σε φυσιολογικά επίπεδα στον οργανισμό μας.
Από την άλλη, ο χειμώνας έχει συνδεθεί με την αύξηση της μελατονίνης. Αυτό είναι κακό για εμάς, διότι αυτή η ορμόνη έρχεται να χαλάσει το πρόγραμμα του ύπνου μας, αφού μάς δημιουργεί μεγαλύτερη υπνηλία.
Οι περίοδοι εμφάνισής της
Το πότε θα εμφανιστεί η SAD μπορεί να ποικίλει, ανάλογα το άτομο. Σε κάποιους τα συμπτώματα ξεκινάνε ήδη από τον Σεπτέμβριο με την απομάκρυνση του καλοκαιριού και του lifestyle του. Σε άλλους δεν ξεκινάνε παρά μόνο όταν έχουμε μπει για τα καλά στον χειμώνα, τον Δεκέμβριο. Στις περισσότερες περιπτώσεις, πάντως, φαίνεται ότι η αρχή γίνεται από τα τέλη Οκτωβρίου μέχρι κάποια στιγμή μέσα στον Νοέμβριο. Πιθανώς, γιατί τότε αλλαγές, όπως η ώρα και η θερμοκρασία, γίνονται πιο έντονες. Τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο τα συμπτώματα της SAD φαίνεται να βρίσκονται στο αποκορύφωμά τους, ενώ συνήθως δεν εξαφανίζονται πλήρως νωρίτερα από τις αρχές του Μαΐου.
Τα συμπτώματά της
Τα συμπτώματα της SAD είναι αρκετά παρόμοια με εκείνα της κατάθλιψης. Αυτό σημαίνει το ίδιο το καταθλιπτικό συναίσθημα, την έλλειψη ενδιαφέροντος για πράγματα που κανονικά απολαμβάνεις, οκνηρία και άγχος, χαμηλά επίπεδα ενέργειας, απαισιοδοξία, έλλειψη συγκέντρωσης, ακόμα και αυτοκτονικές σκέψεις. Με τη SAD, στην εξίσωση προστίθενται και ο υπερβολικός ύπνος, η υπερβολική κατανάλωση υδατανθράκων, η αύξηση βάρους και η κοινωνική απομόνωση.
Η αντιμετώπισή της
Η φωτοθεραπεία είναι από τα πρώτα που προτείνονται να δοκιμάσεις και έχει τα περισσότερα επιτυχημένα αποτελέσματα. Μπορεί να γίνει με lightbox ή με λάμπα φωτοθεραπείας και, ειδικά αν δουλεύεις από το σπίτι, είναι καλό να την κάνεις λίγο αφότου ξυπνήσεις. Όχι σε υπερβολικό βαθμό. Για λίγο και σε επίπεδο φωτισμού που να ομοιάζει με ο φως του ήλιου λίγο μετά την ανατολή. Πρόσεξε μόνο να κάνεις μία καλή έρευνα προϊόντος, μιας και τα χαμηλού κόστους προϊόντα στην αγορά αυξάνονται, αλλά χωρίς να έχει ερευνηθεί η αποτελεσματικότητα ή η ασφάλειά τους.
Παρόμοια αποτελέσματα μπορεί να έχει και ένας προσομοιωτής χαμηλού φωτισμού. Συγκεκριμένα ένας προσομοιωτής του φωτός της ανατολής, που μπορεί να ρυθμιστεί έτσι ώστε να συμπίπτει με την ώρα που θες να ξυπνήσεις.
Ένας ιονιστής υψηλής πυκνότητας μπορεί επίσης να σε βοηθήσει. Με απλά λόγια, θα δημιουργήσει στον αέρα μία αμυδρή ποσότητα υπεροξειδίου. Αυτή έχει αντικαταθλιπτική δράση, αλλά είναι δύσκολο να βρεθεί τον χειμώνα. Κυρίως γιατί φυσικά μπορούμε να την βρούμε είτε στις παραλίες, είτε σε τροπικά δάση, είτε στον αέρα μετά τις ανοιξιάτικες καταιγίδες.
Όσον αφορά την αντιμετώπιση με τη βοήθεια ενός επαγγελματία της υγείας, αυτή πάντα είναι καλή ιδέα. Είναι, ωστόσο, καλό να ψάξεις κάποιον που ξέρεις ότι ασχολείται με τη SAD. Ο λόγος είναι ότι κάποιοι γιατροί συχνά δεν συνδυάζουν τα συμπτώματα του ασθενή με την εποχή. Το αποτέλεσμα είναι να του δίνουν θεραπεία με αντικαταθλιπτικά, όχι μόνο για εκείνη την περίοδο, αλλά για ολόκληρο τον χρόνο. Παράλληλα, φρόντισε να εξηγήσεις στον όποιο γιατρό τη βαρύτητα των συμπτωμάτων σου, ώστε να μην προσπεράσει το SAD ως μία απλή χειμωνιάτικη μελαγχολία.
Τι λένε τα στατιστικά
Στην Ελλάδα δεν έχουν γίνει σχετικές έρευνες. Γι’ αυτό κοιτάμε έρευνες μεγάλης κλίμακας που έχουν γίνει στις ΗΠΑ. Ωστόσο, πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι τα αποτελέσματα δεν ανταποκρίνονται 100% στη δική μας πραγματικότητα. Λόγω διαφοράς καιρού και μεγέθους της μέρας, η SAD δεν έχει τις ίδιες επιδράσεις σε όλες τις χώρες.
Στις ΗΠΑ οι διαγνωσμένες περιπτώσεις SAD αντικατοπτρίζουν το 3% του πληθυσμού -περίπου 10.000.000 άνθρωποι-, ενώ το 10% περνάει μία ελαφριάς μορφής SAD. Από αυτούς, η πλειοψηφία περνάει SAD για τουλάχιστον δύο συνεχόμενα χρόνια, ενώ το 10% έχει τόσο βαριά συμπτώματα ώστε να χρειάζεται νοσηλεία. Οι 18 με 30 ετών είναι οι πιο πιθανοί να εμφανίσουν συμπτώματα.
Όσον αφορά το φύλο δεν μπορούμε να είμαστε 100% σίγουροι. Από τη μία, οι έρευνες μάς λένε ότι οι γυναίκες είναι 4 φορές πιο πιθανό να εμφανίσουν SAD. Από την άλλη, οι άντρες σε πολλές περιπτώσεις δεν θέλουν να παραδεχτούν ότι έχουν ψυχική ασθένεια. Αυτό δεν είναι υπόθεση, αλλά συμπέρασμα. Προκύπτει από το γεγονός ότι στις έρευνες αρνούνται ότι έχουν SAD, ενώ παραδέχονται όλα τα σωματικά της συμπτώματα.