Τα παιδιά βλέπουν τον κόσμο δίχως τα φίλτρα των ενηλίκων. Απαλλαγμένα από προκαταλήψεις και ιδεοληψίες δεν ξεχωρίζουν φύλο ή φυλή και διαδρούν με οδηγό το συναίσθημα και με αθώα ματιά. Ωστόσο, εξαιτίας της καθαρότητάς τους, μπορούν το ίδιο εύκολα να οικειοποιηθούν απόψεις ενηλίκων, τις οποίες δεν μπορούν καν να αξιολογήσουν. 

Το πειραματικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα “Μέσα στο μυαλό του Άλλου” έχει στόχο την αποδοχή της διαφορετικότητας μέσω της σύγχρονης τέχνης

Η ομάδα του Potential Project, μια ομάδα εικαστικών, εμπνεύστηκε ένα πειραματικό εργαστήρι που έχει στόχο να απαλλάξει μαθητές της Ε’ και ΣΤ’ τάξης δημόσιων δημοτικών σχολείων του Δήμου Αθηναίων από το φόβο για το άγνωστο, να τα φέρει σε επαφή με την αποδοχή της διαφορετικότητας μέσω μιας κοινής γλώσσας, αυτή της σύγχρονης τέχνης. Το πειραματικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα “Μέσα στο μυαλό του Άλλου” ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο και μέχρι το τέλος του έτους θα παρουσιαστεί σε τρία δημοτικά σχολεία του Δήμου Αθηναίων: 35ο Δημοτικό σχολείο (Εξάρχεια), 51ο Δημοτικό σχολείο (Πλατεία Βάθης), 66ο Δημοτικό σχολείο (Κολωνός). 

Από την καταληκτική έκθεση του εργαστηρίου με τον Γιώργο Τσεριώνη στο 51ο Δημοτικό σχολείο Αθηνών.
Φωτογραφίες: Guram Chachanidze

Οι προσκεκλημένοι καλλιτέχνες είναι η Νίνα Παπακωνσταντίνου, ο Γιώργος Τσεριώνης και ο Βασίλης Γεροδήμος. Έχει την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και του Δήμου Αθηναίων και υλοποιείται με την οικονομική υποστήριξη του ΥΠΠΟΑ. Η ομάδα του Potential Project αποτελείται από τους: Καρολίνα Αλειφεροπούλου ιστορικό τέχνης, Αλέξανδρο Πλατή ιστορικό τέχνης, Βασίλη Νάση διαχειριστή πολιτιστικής και κοινωνικής εκπαίδευσης και Δημήτρη Γεωργακόπουλο εικαστικό. 

Ο Δημήτρης Γεωργακόπουλος εικαστικός και ιδρυτικό μέλος του Potential Project και η Νίνα Παπακωνσταντίνου εικαστικός, προσκεκλημένη του προγράμματος “Μέσα στο μυαλό του άλλου” στο  35ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών μιλούν στο One of Us για τις προκλήσεις που αντιμετώπισαν, την τέχνη ως μοχλό αποδοχής της διαφορετικότητας και την εμπειρία με τους μαθητές των σχολείων με έντονο πολυπολιτισμικό χαρακτήρα. 

Από το εικαστικό εργαστήρι “Μέσα στο μυαλό του άλλου” από την ομάδα του Potential Project & τον Βασίλη Γεροδήμο στο 66ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών.

Πώς συστάθηκε το Potential Project και ποιος είναι ο στόχος του; 

Δημήτρης Γεωργακόπουλος: Το Potential Project είναι μια καλλιτεχνική πρωτοβουλία στο χώρο των εικαστικών τεχνών που ξεκίνησε το 2019. Γεννήθηκε σαν μια ανάγκη να ανανεωθεί η συζήτηση σχετικά με ζητήματα που αφορούν το παραγόμενο καλλιτεχνικό έργο, το ρόλο της ιδέας και της σχέσης της με αυτό, καθώς και τις εκθεσιακές πρακτικές που θα πρέπει πλέον να βοηθούν σε μια ουσιαστική σχέση μεταξύ επαγγελματιών της τέχνης, του πολιτισμού και της κοινωνίας. Βασίστηκε στη δημιουργία ενός τραπεζιού συζητήσεων με προσκεκλημένους καλλιτέχνες, θεωρητικούς και αρχιτέκτονες που κράτησε ένα χρόνο. Κατά τη διάρκεια αυτού του χρόνου γεννήθηκαν ιδέες που άρχισαν να πραγματοποιούνται στο χώρο του Potential Project, διαμορφώνοντας ένα εκθεσιακό πρόγραμμα που συνεχίζεται ως ένα εν εξελίξη έργο. Στο σχεδιασμό αυτής της πρωτοβουλίας σημαντικό ρόλο έχει το εκπαιδευτικό της πρόγραμμα. Θεωρούμε ότι η μύηση και εξοικείωση ενός κοινού διαφορετικών ηλικιών με τη σύγχρονη τέχνη είναι απαραίτητη, όχι μόνο σε ένα επίπεδο αισθητικής καλλιέργειας και δεξιοτήτων, αλλά κυρίως ως εργαλείο διεύρυνσης της αντίληψής μας και κατανόησης ενος διαφορετικού κόσμου που μας περιβάλλει. Προτεραιότητα δώσαμε στο σχεδιασμό ενός εικαστικού εργαστηρίου για παιδιά σε δημόσια δημοτικά σχολεία της Αθήνας, όπου θα προσκαλούσαμε κάθε φορά ένα διαφορετικό καταξιωμένο εικαστικό καλλιτέχνη. Σε ένα πρόγραμμα τεσσάρων εβδομάδων τα παιδιά συνομιλούν με τον προσκεκλημένο καλλιτέχνη, εξοικειώνονται με τη σκέψη του και με τη βοήθεια της ομάδας του Potential Project δημιουργούν όλοι μαζί ένα συλλογικό έργο. 

Δημήτρης Γεωργακόπουλος, εικαστικός και ιδρυτικό μέλος του Potential Project

Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα για το πώς επιλέξατε τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία ως μια κοινή γλώσσα με σκοπό την αποδοχή της διαφορετικότητας;

Δ.Γ: Η εικαστική γλώσσα έχει το πλεονέκτημα ότι μπορεί να απευθυνθεί σε όλους. Έχει τη δυνατότητα να περικλείει πολύπλοκα ζητήματα που αφορούν τη φύση των ανθρώπων, τις σχέσεις μεταξύ τους, καθώς και τη σχέση τους με το περιβάλλον και την κοινωνία. Φαίνεται σαν παιχνίδι δεξιοτήτων, αλλά λειτουργεί περισσότερο σαν μέσο για να κατανοήσουν τα παιδιά πράγματα με τα οποία δεν είναι εξοικειωμένα. Τα παιδιά όπως και οι ενήλικες φοβούνται αυτό που δεν γνωρίζουν. Συχνά δίνουμε ιδεολογικό χαρακτήρα στο φόβο μας και κάνουμε διακρίσεις σχετικά με το φύλο, τη θρησκεία, το χρώμα του δέρματος, την εμφάνιση μας. Σκοπός του εργαστηρίου είναι να μπουν στο ρόλο κάποιου Άλλου και να νιώσουν όπως εκείνος. Καθώς τα παιδιά είναι πιο εύπλαστα από τους ενήλικες, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα της Τέχνης περισσότερο ως παιχνίδι, μπορούν να αναπτύξουν τη φαντασία τους και με σωστή καθοδήγηση να φανταστούν ένα κόσμο όπου όλοι έχουν θέση, χωρίς αποκλεισμούς και περιθωριοποίηση.

Από το εικαστικό εργαστήρι “Μέσα στο μυαλό του άλλου” από την ομάδα του Potential Project & τη Νίνα Παπακωνσταντίνου στο 35ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών.
Φωτογραφία: Guram Chachanidze

Με ποιο κριτήριο επιλέχθηκαν τα σχολεία στα οποία παρουσιάζεται το πρόγραμμα; Τι εθνικότητες παιδιών φοιτούν σε αυτά; Γιατί συγκεκριμένα παιδιά της Ε’ και ΣΤ’; Θεωρείτε ότι μικρότερα παιδιά δεν μπορούσαν ενδεχομένως να κατανοήσουν τον σκοπό του προγράμματος

Δ.Γ: Επιλέξαμε δημοτικά σχολεία στο κέντρο της Αθήνας με έντονο πολυπολιτισμικό χαρακτήρα. Είναι σχολεία που βρίσκονται σε γειτονιές της Αθήνας που κατοικούν κυρίως οικογένειες μεταναστών με χαμηλά εισοδήματα, μαζί με ελληνικές οικογένειες. Χώρες προέλευσης είναι ενδεικτικά η Συρία, η Αίγυπτος, το Αφγανιστάν, η Γεωργία, η Αλβανία, κ.α. Το εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα παρέχεται στα σχολεία δωρεάν, αφού χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από το ΥΠΠΟΑ. Σημαντικό ρόλο στην επιλογή των σχολείων έπαιξαν οι Διευθυντές και το εκπαιδευτικό προσωπικό, που ενδιαφέρθηκαν να εντάξουν το πρόγραμμά μας στο ωρολόγιο πρόγραμμά τους και μας βοήθησαν με τη συνεργασία τους να το πραγματοποιήσουμε. Επιλέξαμε να δουλέψουμε με τις δύο τελευταίες τάξεις του δημοτικού γιατί τα παιδιά σε αυτήν την ηλικία μπορούν να κατανοήσουν πιο σύνθετες έννοιες και έτσι να ξεφύγουμε λίγο από το πώς φτιάχνουμε κάτι και να πάμε στο γιατί φτιάχνουμε κάτι.

Νίνα Παπακωνσταντίνου,εικαστικός, προσκεκλημένη του προγράμματος “Μέσα στο μυαλό του άλλου” στο 35ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών

Τι έχετε δει στα μέχρι τώρα εργαστήρια; Έχουν “ενωθεί” τα παιδιά μέσα από τη δημιουργική διαδικασία; Εντοπίσατε στις μέχρι τώρα επισκέψεις σας προκαταλήψεις οι οποίες κάμφθηκαν μέσω των εργαστηρίων;   

Νίνα Παπακωνσταντίνου: Κάθε τάξη έχει τη δική της ιδιοσυγκρασία, η οποία έχει να κάνει τόσο με τη σύνθεσή της όσο και με το δάσκαλο ή τη δασκάλα της. Οι Ε’ και ΣΤ’ τάξεις του 35ου Δημοτικού σχολείου της Αθήνας ήταν αρκετά διαφορετικές η μία από την άλλη, παρόλο που η σύνθεσή τους όσον αφορά τις εθνικότητες των παιδιών δεν διέφερε πολύ. 

Η ΣΤ’ τάξη ήταν πιο επιφυλακτική ως σύνολο αρχικά, όμως από τη δεύτερη συνάντησή μας φάνηκε ότι οι μαθητές είχαν και ενδιαφέρον και διάθεση να δουλέψουν. Η Ε’ τάξη έδειξε από την αρχή ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το θέμα και τη διαδικασία των εργαστηρίων. 

Στο επίπεδο των τάξεων αυτών, τα παιδιά ήδη γνωρίζονται κάποια χρόνια και έχουν δεθεί. Ωστόσο, λόγω της ιδιαιτερότητας του συγκεκριμένου σχολείου, που φιλοξενεί μαθητές διαφορετικών εθνικοτήτων και επιπέδου γνώσης της ελληνικής γλώσσας, η “χημεία” των ομάδων είναι αρκετά ρευστή. Διακρίναμε κάποιες προκαταλήψεις, αλλά στο – μικρό σχετικά – διάστημα που ήμασταν με τα παιδιά δεν διαπιστώσαμε έντονες συμπεριφορές ως αποτέλεσμα προκαταλήψεων που αφορούν την εθνικότητα, τη γλώσσα ή τη θρησκεία για παράδειγμα. 

Από το εικαστικό εργαστήρι “Μέσα στο μυαλό του άλλου” από την ομάδα του Potential Project & τη Νίνα Παπακωνσταντίνου στο 35ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών.
Φωτογραφία: Guram Chachanidze

Το ενδιαφέρον ήταν ότι, ενώ αρχικά σχεδόν κανένας μαθητής δεν δήλωσε ότι θέλει να χρησιμοποιήσει για την εργασία του γλώσσα άλλη από την ελληνική, στη συνέχεια πήραν θάρρος και θέλησαν να δουλέψουν στη γλώσσα με την οποία ένιωθαν μεγαλύτερη οικειότητα. Και κατά έναν περίεργο τρόπο, αυτό έκανε πιο πλούσια την επικοινωνία της τάξης, και φυσικά πολύ πιο ενδιαφέρον το τελικό έργο. Εξάλλου, οι διαφορετικές γλώσσες είναι βασικό συστατικό του σκεπτικού του συγκεκριμένου εργαστηρίου.

Το πρόγραμμα θα τρέξει μέχρι το τέλος του σχολικού έτους. Υπάρχει κάποια πρόβλεψη για το μέλλον του;

Δ.Γ: Για την επόμενη έχουμε έρθει σε επικοινωνία με 10 δημοτικά σχολεία του Δήμου Αθηναίων για να επιλέξουμε 7 από αυτά. Αναζητούμε νέα χρηματοδότηση για τη συνέχεια του προγράμματος κατά την διάρκεια του 2022 και είμαστε σε επικοινωνία με το Υπουργείο Παιδείας, το Δήμο Αθηναίων, το ΥΠΠΟΑ και ιδιωτικούς χρηματοδοτικούς οργανισμούς.

Από το εικαστικό εργαστήρι “Μέσα στο μυαλό του άλλου” από την ομάδα του Potential Project & τον Γιώργο Τσεριώνη στο 51ο Δημοτικό σχολείο Αθηνών.

Μπορείτε να μας περιγράψετε τη διαδικασία ενός εργαστηρίου; Στο τέλος ως καλλιτέχνες και ως άνθρωποι τι έχετε αποκομίσει από αυτό; 

Ν.Π: Το εργαστήριο “Η Εικόνα του Κειμένου” είχε – μεταξύ άλλων – σκοπό να διερευνήσει κατά πόσο η διαφορετικότητα της γλώσσας (και κατ’ επέκταση της εθνικότητας), μπορεί αφενός μεν να δημιουργήσει ένα ενδιαφέρον συλλογικό έργο τέχνης, και αφετέρου να μας οδηγήσει σε νέες αναγνώσεις, πέρα από τον κώδικα της γλώσσας. 

Στην πρώτη μας συνάντηση παρουσίασα τη δουλειά μου, που σχετίζεται με το πώς το κείμενο μπορεί μέσα από μία διαδικασία αποδόμησης να δημιουργήσει μία εικόνα. Στο πλαίσιο αυτό, μιλήσαμε για το έργο και τα υλικά των γραφέων του Μεσαίωνα, για την Τυπογραφία και το βιβλίο, για το πώς μέσα από το λάθος θα μπορούσε ένα κείμενο να καταλήξει σε μια αφαιρετική εικόνα. 

“Το ενδιαφέρον ήταν ότι, ενώ αρχικά σχεδόν κανένας μαθητής δεν δήλωσε ότι θέλει να χρησιμοποιήσει για την εργασία του γλώσσα άλλη από την ελληνική, στη συνέχεια πήραν θάρρος και θέλησαν να δουλέψουν στη γλώσσα με την οποία ένιωθαν μεγαλύτερη οικειότητα”, Νίνα Παπακωνσταντίνου, Φωτογραφία: Guram Chachanidze

Στα εργαστήρια, οι μαθητές πήραν τη θέση του γραφέα, και μετέγραψαν στις γλώσσες της επιλογής τους αποσπάσματα από την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, μία επιλογή διόλου τυχαία φυσικά, συνεισφέροντας ο καθένας και η καθεμιά, μέσα από το γραφικό τους χαρακτήρα, ένα στοιχείο της προσωπικότητάς τους. Στη συνέχεια, και στη φάση της αποδόμησης, κόψαμε σε μικρά κομμάτια τα γραπτά. Στο επόμενο στάδιο, οι μαθητές κόλλησαν με τυχαίο τρόπο τα κομματάκια της γραφής τους σε χαρτί, ως μία προσπάθεια επαναφοράς του κειμένου. Τέλος, ένωσαν τα κομμάτια τους στην επιφάνεια του καμβά, για να δημιουργήσουν ένα ομαδικό έργο. 

Τα εργαστήρια με τους μαθητές του 35ου σχολείου ήταν εξαιρετική εμπειρία. Είναι κοινότοπο αλλά πέρα για πέρα αληθινό, ότι το βλέμμα των παιδιών μας κάνει να επανατοποθετούμαστε απέναντι στα πράγματα. Από την άλλη πλευρά, ο τρόπος που ενθουσιάζονται με εικόνες που δεν έχουν ξαναδεί και υλικά που δεν έχουν χρησιμοποιήσει, τους κάνει να εμπιστεύονται περισσότερο από εμάς τους καλλιτέχνες την τυχαιότητα, το λάθος και τη φαντασία τους. Αυτό είναι σημαντικό μάθημα.

@oneofusgr

If you're here, you're one of us!