Αν έχεις μεγαλώσει στην Ελλάδα, οι πιθανότητες είναι ότι έχεις κάνει αρκετά θεωρητικά μαθήματα. Σίγουρα πέρασες σχεδόν όλες τις τάξεις έχοντας κι ένα βιβλίο Ιστορίας. Ανάλογα τη γενιά σου και την κατεύθυνση/δέσμη σου (ή όπως το λένε σήμερα τέλος πάντων), πέρασες κάποια χρόνια διαβάζοντας Αρχαία, ίσως και Φιλοσοφία. Κι αν είσαι θεωρητικής σχολής, λογικά συνάντησες αυτά τα μαθήματα αρκετές φορές και στα φοιτητικά σου χρόνια.  

Τώρα θέλω να σκεφτείς πολύ καλά. Πόσες φορές μέσα στα σχολικά σου χρόνια άκουσες το όνομα γυναίκας φιλοσόφου; Κι ας προσπεράσουμε ακόμα και τα Αρχαία και τα προ Χριστού χρόνια, που οι κοινωνικές συνθήκες για τις γυναίκες ήταν πιο “βαριές” έτσι κι αλλιώς. Σε κανένα μάθημα Ιστορίας για μεταγενέστερα έτη δεν αναφέρθηκε ποτέ γυναικείο όνομα. Ακόμα και στο πιο εξειδικευμένο μάθημα της Φιλοσοφίας, όπου περιλαμβάνονταν κυρίως σύγχρονοι φιλόσοφοι, δεν θυμάμαι να άκουσα ποτέ γυναικείο όνομα. Βασικά, στο πανεπιστήμιο άκουσα πρώτη φορά για γυναίκες φιλοσόφους και νομίζω μέχρι τότε κάποιο κομμάτι του εγκεφάλου μου πρέπει να πίστευε ότι δεν υπήρχαν. Με άλλα λόγια, αν κάποιος δεν σπουδάσει γενικά ή συγκεκριμένα σε κάποιες θεωρητικές σχολές, είναι πιθανόν να περάσει την υπόλοιπη ζωή του μη γνωρίζοντας την ύπαρξή τους. 

Ίσως κάποιος αναρωτηθεί γιατί το κάνουμε θέμα. Πολύ απλά, για τις αιτίες και τις συνέπειες. Από τη μία, διότι το βασικό εκπαιδευτικό σύστημα αποφάσισε να προσπεράσει κάποιες κορυφαίες στον τομέα γυναίκες και να κάνει σαν να μην υπήρξαν και να μην υπάρχουν. Από την άλλη, γιατί με αυτόν τον τρόπο συντηρείται ακόμα ένα στερεότυπο “Οι γυναίκες δεν κάνουν γι’ αυτή τη δουλειά”. Στερεότυπο που δεν συντηρείται μόνο στα κεφάλια κάποιων σεξιστών, αλλά και των κοριτσιών που απορρίπτουν έναν τομέα, γιατί νομίζουν ότι ποτέ μία γυναίκα δεν τα κατάφερε σε αυτόν.  

“Ίσως δεν τις ξέρουμε, γιατί απλά δεν υπάρχουν”; Μάλλον πρέπει να ρίξεις μια ματιά στη λίστα που ακολουθεί.  

Υπατία 

Η Υπατία ίσως είναι το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα όσων προαναφέραμε. Αν και μεγάλη Ελληνίδα φιλόσοφος (ξέρουμε πόσο αρέσει στο εκπαιδευτικό μας σύστημα να παινεύει τους Έλληνες), δεν μου την πρωτοσύστησε το σχολείο ή το πανεπιστήμιο, αλλά η σειρά The Good Place. 

Έζησε από το 355μ.χ. μέχρι το 415μ.χ.. Το “βιογραφικό” της δεν είναι μικρό. Ήταν  μαθηματικός, αστρονόμος και νεοπλατωνική φιλόσοφος. Συγκεκριμένα, υπήρξε διευθύντρια της νεοπλατωνικής σχολής στην Αλεξάνδρεια, γκρεμίζοντας τις κοινωνικές νόρμες της εποχής της. Βασική διδαχή της ήταν η κριτική σκέψη απέναντι στο οποιοδήποτε θρησκευτικό σύστημα. Διδαχή, για την οποία οι χριστιανοί της εποχής την κατηγόρησαν για παγανισμό και τελικά τη δολοφόνησαν, γδέρνοντας, διαμελίζοντας και καίγοντας το σώμα της.  

Αγαπημένο απόφθεγμα; “Διαφύλαξε το δικαίωμά σου στην σκέψη, γιατί ακόμα και το να σκέφτεσαι λανθασμένα, είναι καλύτερο από το να μην σκέφτεσαι καθόλου”. 

Susanne Langer 

Θεωρείται η πρώτη Αμερικανίδα φιλόσοφος, η οποία έζησε από το 1895 έως το 1985 και έβαλε στο επίκεντρο της σκέψης της τις τέχνες. Επικεντρώθηκε στην εξερεύνηση της ουσίας της μουσικής και της δημιουργικότητας, αλλά και των τρόπων που η τέχνη υπερβαίνει κάθε γλώσσα. Ωστόσο, η πιο γνωστή θεωρεία της είναι αυτή που θέλει τους ανθρώπους να έχουν μία έμφυτη ανάγκη να βρουν, να ταυτοποιήσουν και να αποδώσουν νόημα στον κόσμο που τους περιβάλει.  

Αγαπημένο απόφθεγμα; “Οι περισσότερες νέες ανακαλύψεις είναι πράγματα που βλέπουμε ξαφνικά, ενώ ήταν πάντα εκεί”. 

Iris Murdoch 

Για κάποιους είναι γνωστή ως μυθιστοριογράφος, αλλά στην πραγματικότητα η Iris Murdoch χρησιμοποιούσε τις ιστορίες της για να περάσει τις φιλοσοφικές της ιδέες. Οι θεματικές της ήταν ποικίλες και περιλάμβαναν από το ζήτημα του καλού και του κακού και της ηθικής, μέχρι τις σεξουαλικές σχέσεις και τη δύναμη του ασυνείδητου. Είναι γνωστή κυρίως για το κείμενό της πάνω στην ιδέα της τελειότητας. Σε αυτό μάς εξηγούσε πώς είναι δυνατόν μέσα από αυτοκριτική και αυτοαναζήτηση να αλλάξουμε την οπτική μας απέναντι σε έναν άνθρωπο ή σε μία κατάσταση, αλλά και να διαφοροποιήσουμε την ηθική μας συμπεριφορά.  

Γεννήθηκε το 1919 και έφυγε από τη ζωή το 1999. Δώδεκα χρόνια νωρίτερα, η Βασίλισσα Ελισάβετ την είχε χρίσει “Dame” για τις υπηρεσίες της στη λογοτεχνία. 

Αγαπημένο απόφθεγμα; “Αγάπη είναι η σκληρή συνειδητοποίηση ότι κάτι άλλο πέρα από τον εαυτό μας είναι αληθινό”.  

Mary Midgley 

Η Mary Midgley έφυγε μόλις πριν μερικά χρόνια από τη ζωή, το 2018, σε ηλικία 99 ετών. Ήταν ηθική φιλόσοφος, που επικεντρώθηκε στην αξία του μύθου και στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ζώων. Όλη της τη ζωή πάλεψε για να πείσει ότι η φιλοσοφία είναι απαραίτητη στους ανθρώπους, ακόμα και στην εποχή της τεράστιας και συνεχόμενης τεχνολογικής ανάπτυξης. Την ίδια στιγμή, επέμενε ότι επιστήμη και θρησκεία (η όποια θρησκεία) δεν είναι αντίθετες μεταξύ τους. Βάση όλων αυτών ήταν η βαθιά της πεποίθηση ότι οι άνθρωποι έχουν πάντα την ανάγκη ενός βαθύτερου νοήματος. 

Αγαπημένο απόφθεγμα; “Το πρόβλημα με τους ανθρώπους δεν είναι ότι αγαπούν υπερβολικά τους εαυτούς τους. Οφείλουν να αγαπούν περισσότερο τους εαυτούς τους. Το πρόβλημα είναι απλά ότι δεν αγαπούν αρκετά τους άλλους”.  

Angela Davis 

Πολέμησε για χρόνια υπέρ των δικαιωμάτων και κατά της κοινωνικής καταπίεσης που υπάρχει στις ΗΠΑ. Στα 60s έγινε γνωστή γιατί βρέθηκε στο πλευρό των Μαύρων Πανθήρων. Μέχρι σήμερα, στο επίκεντρο της σκέψης της βρίσκεται η τεράστια έρευνα που έχει κάνει για φυλετικά ζητήματα, για τον φεμινισμό και για την πολιτική. Διαβάζοντάς την, αρχίζεις να κατανοείς καλύτερα θέματα κοινωνικής ταυτότητας και καταπίεσης. 

Αγαπημένο απόφθεγμα; “Η ιδέα της ελευθερίας είναι συναρπαστική. Τι σημαίνει όμως; Αν είσαι ελεύθερος από πολιτικής άποψης, αλλά δεν έχεις να φας, τι είναι αυτό; Η ελευθερία να λιμοκτονείς;”. 

Martha Nussbaum 

Η σκέψη της προσεγγίζει θέματα δικαιοσύνης, πολιτικής και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όλα αυτά υπό το πρίσμα της οικονομίας. Η βασική της θεωρία σχετίζεται με το πώς καταλήγουμε να θεωρούμε μία χώρα αναπτυγμένη και το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της καλό. Ο δείκτης αυτή την στιγμή είναι το ΑΕΠ. Ωστόσο, αναρωτιέται αν μπορούμε να θεωρήσουμε ότι μία χώρα προοδεύει, όταν το ΑΕΠ της ανεβαίνει, αλλά παράλληλα πέφτει τρομερά το επίπεδο κοινωνικών παροχών, όπως η εκπαίδευση και η υγεία.  

Αγαπημένο απόφθεγμα; “Όταν αφηγούμαστε τις ζωές των άλλων, μαθαίνουμε να φανταζόμαστε τι θα αισθανθεί ένα άλλο πλάσμα απέναντι σε πολλαπλά γεγονότα. Την ίδια στιγμή, ταυτιζόμαστε με το άλλο πλάσμα και μαθαίνουμε κάτι για τον εαυτό μας”.  

Judith Butler 

Όντας η ίδια μέρος της queer κοινότητας, η Judith Butler έχει επικεντρώσει την φιλοσοφική της σκέψη σε θέματα φύλου, σεξουαλικότητας και φεμινιστικά. Πιο συγκεκριμένα, έχει δώσει αρκετή βάση στην ανάλυση των καθαρά επιτελεστικών πτυχών του φύλου, αλλά και στις εκφράσεις του σεξ. Μία θεωρία της είναι αυτή που ταυτίζει το φύλο με μία πράξη, αντί με κάτι που έμφυτα υπάρχει στον κάθε άνθρωπο. 

Αγαπημένο απόφθεγμα; “Δεν είμαστε όλοι υποχρεωμένοι, από ηθικής άποψης, να σταματήσουμε την περαιτέρω εξάπλωση της βίας, να αναλογιστούμε τον ρόλο μας στην υποκίνησή της και να διαμορφώσουμε και να καλλιεργήσουμε μία διαφορετική ιδέα μίας πολιτιστικά και θρησκευτικά διαφορετικής παγκόσμιας πολιτικής κουλτούρας;”.  

Ruth Chang 

Αν και έχει ασχοληθεί αρκετά με τα συστήματα αξιών, η Ruth Chang είναι πιο γνωστή για τη δουλειά της σχετικά με τις επιλογές και τη λήψη αποφάσεων. Η παράλληλη καριέρα της ως δικηγόρος και η συνεργασία με εταιρείας την έχει βοηθήσει να παρατηρήσει, να καταγράψει και να αναλύσει τις διαφορετικές πτυχές που αποτελούν μία επιλογή, αλλά και όλους τους παράγοντες που οδηγούν στην τελική λήψη μίας απόφασης. 

Αγαπημένο απόφθεγμα; “Είναι λάθος να πιστεύεις ότι αναφορικά με τις δύσκολες επιλογές, μία εναλλακτική είναι καλύτερη από μία άλλη, αλλά εμείς είμαστε πολύ χαζοί για να ξέρουμε ποια είναι αυτή και ότι από την στιγμή που δεν ξέρουμε, τότε είναι προτιμότερο να ακολουθήσουμε την λιγότερο ριψοκίνδυνη επιλογή. Ακόμα κι αν πάρουμε δύο εναλλακτικές τη μία δίπλα στην άλλη με όλες τις πληροφορίες, η επιλογή και πάλι μπορεί να είναι δύσκολη. Οι δύσκολες επιλογές δεν είναι δύσκολες λόγω της άγνοιας μας. Είναι δύσκολες επειδή δεν υπάρχει καλύτερη επιλογή”. 

@oneofusgr

If you're here, you're one of us!