Την τελευταία δεκαετία περίπου, έχουμε δει ένα τεράστιο κύμα προσφύγων να καταφθάνει στην Ευρώπη. Αυτή στην πλειοψηφία τους προέρχονται από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική, με τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Νότιο Σουδάν, τη Μιανμάρ και το Ιράκ να είναι από τις βασικές χώρες προέλευσής τους. Χώρες, στις οποίες μέσα σε αυτά τα χρόνια είδαμε να ξεσπά κάποιο είδος πολέμου. 

Τώρα, οι ειδικοί μιλούν για την αρχή μίας νέας προσφυγικής κρίσης. Στις 24 Φεβρουαρίου, η Ρωσία εισέβαλε και ξεκίνησε πόλεμο κατά της Ουκρανίας, μία εισβολή σχεδόν αναμενόμενη μετά το πραξικόπημα του 2014 και το αίτημα της Ουκρανίας για είσοδο στο ΝΑΤΟ, που πήγαιναν κόντρα στα ρωσικά συμφέροντα. Το αποτέλεσμα είναι χιλιάδες Ουκρανοί να προσπαθούν να φύγουν από τη χώρα, με πολλούς από αυτούς ήδη να έχουν καταφέρει να φτάσουν σε γειτονικές τους χώρες ή γενικά σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, τουλάχιστον 1,7 εκατομμύρια Ουκρανοί έχουν περάσει ως πρόσφυγες σε χώρες, όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Μολδαβία, η Σλοβακία, η Ρουμανία και η Γερμανία. 

Είναι, μάλιστα, ιδιαίτερα συγκινητικό να παρατηρούμε τις αντιδράσεις των πολιτών και των κυβερνήσεων των ευρωπαϊκών χωρών στην έλευση ή στην πιθανότητα έλευσης των Ουκρανών προσφύγων. Τα περισσότερα κράτη έχουν δηλώσει ήδη ότι μετά χαράς θα τούς δεχτούν και θα τούς βοηθήσουν. Παράλληλα, όπου ήδη έχουν φτάσει, έχουμε δει να τούς υποδέχονται ένθερμα, φροντίζοντας την υγεία τους, προσφέροντάς τους τροφή, τοποθετώντας τους σε δομές και ελέγχοντας αν υπάρχουν ανάγκες τους, που πρέπει να καλυφθούν. 

Προφανώς, η παραπάνω αντίδραση στους πρόσφυγες θα πρέπει να αποτελεί τη νόρμα. Μιλάμε, εξάλλου, για ανθρώπους, που βίαια έχασαν τις μέχρι τώρα ζωές τους και αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια, τις πατρίδες τους και πιθανώς συγγενείς τους, ώστε να επιβιώσουν. Ωστόσο, βλέποντας την υποδοχή, που έχουν οι Ουκρανοί πρόσφυγες, δεν μπορούμε να μην αναρωτηθούμε γιατί εδώ και μία δεκαετία οι πρόσφυγες από τον υπόλοιπο κόσμο είχαν εντελώς άλλη αντιμετώπιση.

Ας δούμε τα γεγονότα με ειλικρίνεια. Τα τελευταία χρόνια ένα τεράστιο κύμα προσφύγων της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής έφτασε στην Ευρώπη. Ωστόσο, ελάχιστη συμπάθεια υπήρξε προς το πρόσωπό τους. Με εξαίρεση συγκεκριμένες ομάδες πολιτών, που έσπευσαν να τούς βοηθήσουν, είτε με είδη ανάγκης είτε με διαμονή είτε ακόμα και με σωτηρία από πνιγμό, όλοι οι υπόλοιποι τούς αντιμετώπισαν ιδιαίτερα εχθρικά, από πολίτες και media μέχρι κυβερνήσεις. Εκείνοι οι πρόσφυγες αντιμετωπίστηκαν ως οικονομικό βάρος για τους κρατικούς προϋπολογισμούς, ως τρομοκράτες, ως εγκληματίες, ως πιθανά μιάσματα του πολιτισμού μας, ως τους “Γιατί δεν μένουν στην χώρα τους να πολεμήσουν;”. Σταδιακά είδαμε ευρωπαϊκά κράτη να τούς απαγορεύουν την είσοδο, να παζαρεύουν το πόσους θα δεχτούν και το πώς θέλουν να είναι αυτοί που θα δεχτούν, ακόμα και να χτίζουν κυριολεκτικά τείχη στα σύνορά τους, ώστε οι πρόσφυγες να μην καταφέρουν να περάσουν. 

Εύλογα, λοιπόν, γεννάται το ερώτημα: Γιατί οι Ουκρανοί πρόσφυγες έχουν τόσο διαφορετική αντιμετώπιση από τους υπόλοιπους; Η χρονική στιγμή δεν παίζει ρόλο, μιας και μόλις τον περασμένο Αύγουστο, μετά την είσοδο των ταλιμπάν στην Καμπούλ, κάποιοι έσπευσαν να ξεκαθαρίσουν ότι δεν θέλουν με τίποτα να “γεμίσουμε” με Αφγανούς πρόσφυγες. Επιπλέον, δεν στέκει ούτε να ευθύνεται η αφορμή της προσφυγιάς, αφού σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις αφορμή είναι κάποιος πόλεμος. Μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις αυτών των πολέμων πολέμων της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής άμεσα ή έμμεσα συνέβαλαν και νατοϊκές ή γενικά μεγαλοευρωπαϊκές δυνάμεις.

Τι συμβαίνει, λοιπόν; Η ακροδεξιά κυβέρνηση της Αυστρίας, που στο παρελθόν έχει πολλάκις αρνηθεί να δεχτεί πρόσφυγες, δήλωσε πως εννοείται ότι θα δεχτούν τους Ουκρανούς. Επιχείρημα ήταν ότι ο αριθμός των Ουκρανών προσφύγων στην Ευρώπη θα είναι εμφανώς μικρότερος σε σχέση με αυτών από τη Μέση Ανατολή, που μόνο το 2015 ήταν τουλάχιστον 1,3 εκατομμύρια. Ωστόσο, ούτε αυτό φαίνεται να στέκει. Ναι, δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε ακριβώς πόσοι Ουκρανοί πρόσφυγες θα αναζητήσουν άσυλο. Σύμφωνα, όμως, με προβλέψεις του ΟΗΕ, ο αριθμός θα ξεπεράσει τους 4 εκατομμύρια, ενώ αντίστοιχη πρόβλεψη της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπολογίζει ότι ο αριθμός μπορεί να φτάσει τους 7 εκατομμύρια. 

Στην πραγματικότητα, λοιπόν, μένουν τρεις βασικές εναλλακτικές για το ποια μπορεί όντως να είναι η διαφορά, από τις οποίες ίσως ισχύει και ένας συνδυασμός. Κατ’ αρχάς, θα ήταν υποκριτικό να αγνοήσουμε το γεγονός ότι στην πλειοψηφία τους οι Ουκρανοί είναι λευκοί και χριστιανοί, σε αντίθεση με τους πιο μελαμψούς ή Μαύρους και συνήθως αλλόθρησκους πρόσφυγες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής. Με άλλα λόγια, οι Ουκρανοί πολύ πιο δύσκολα θα ξυπνήσουν έναν εσωτερικευμένο (ή και εξωτερικευμένο) ρατσισμό στις ευρωπαϊκές χώρες, ειδικά σε αυτές που λόγω Σοβιετικής Ένωσης έχουν κοινή ιστορία με αυτούς και ίδια ή παρόμοια γλώσσα. 

Μία άλλη πιθανότητα είναι η αίσθηση εγγύτητας του κινδύνου. Ναι, όλοι καταλαβαίνουμε πόσο τρομακτικό και τραγικό πρέπει να είναι να ζεις με τον κίνδυνο, για παράδειγμα, των ταλιμπάν και να αναγκάζεσαι να εγκαταλείψεις το σπίτι σου, ώστε να προστατεύσεις τη ζωή και την οικογένειά σου. Ωστόσο, δεν μπορούμε πραγματικά να νιώσουμε τον τρόμο της απειλής τους. Αντιθέτως, από το μυαλό πολλών Ευρωπαίων έχει περάσει αυτό το διάστημα ο φόβος να είναι οι επόμενοι στόχοι της Ρωσίας και των συμφερόντων του Vladimir Putin. Με άλλα λόγια, είναι πιθανό να υποδεχόμαστε τόσο εύκολα και εγκάρδια τους Ουκρανούς πρόσφυγες, ακριβώς γιατί υποσυνείδητα ή και συνειδητά φοβόμαστε ότι “μεθαύριο” μπορεί να βρεθούμε στη θέση τους. 

Η τελευταία εναλλακτική έρχεται από τους πολιτικούς και στρατιωτικούς αναλυτές. Αυτή μάς λέει ότι το ανθρωπιστικό πρόσωπο στους Ουκρανούς πρόσφυγες αποτελεί ένα είδος ψυχρού όπλου προς τη Ρωσία. Από τη μία, η προπαγάνδα εναντίον του Putin ενισχύεται, αφού η εγκάρδια και φιλέσπλαχνη αντίδραση των ευρωπαϊκών κρατών έρχεται να υπογραμμίσει την αγριότητα των πολεμικών κινήσεων της Ρωσίας. Από την άλλη, θεωρώντας ότι ένας από τους στόχους του Putin είναι και να διαταράξει τις ισορροπίες της Ευρώπης μέσω μίας νέας προσφυγικής κρίσης, η ήρεμη, οργανωμένη και αποτελεσματική αντιμετώπιση των προσφύγων είναι η καλύτερη απάντηση και άμυνα. 

Για να μην παρεξηγηθούμε, σε καμία περίπτωση το πρόβλημα δεν είναι το πόσο θετικά αντιμετωπίζονται οι Ουκρανοί πρόσφυγες, άσχετα με τις από πίσω αιτίες. Το ουσιαστικό πρόβλημα είναι ότι Σύριοι, Αφγανοί, Ιρακινοί, Βιρμανοί, Νοτιοσουδανοί κ.ο.κ. πρόσφυγες δεν έλαβαν ούτε καν κοντά στην ίδια αποδοχή και αντιμετώπιση. Το πρόβλημα είναι ότι ενώ υποδεχόμαστε τους Ουκρανούς πρόσφυγες με ανοιχτές αγκάλες, πρόσφυγες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής πνίγονται στη θάλασσα ή περιορίζονται σε κέντρα κράτησης και αντιμετωπίζονται σαν φυλακισμένοι ή/και σαν ζώα. Το πρόβλημα είναι ότι ο ανθρωπισμός μας μοιάζει να θέτει προϋποθέσεις. 

@oneofusgr

If you're here, you're one of us!