Αν έχετε μεγαλώσει στην Ελλάδα, πιστεύετε ή όχι, ενδεχομένως να έχετε ακούσει πως κατά τη διάρκεια της περιόδου απαγορεύεται να μπεις στην εκκλησία, να προσκυνήσεις και κυρίως να μεταλάβεις. Συζητώντας το θέμα με φίλες και ανασύρωντας παιδικές – αλλά και πιο πρόσφατες μνήμες, πολλές ήταν εκείνες που θυμήθηκαν τη γιαγιά τους να αναπαράγει το συγκεκριμένο “κανόνα” και άλλες μοιράστηκαν μερικές ακόμα πληροφορίες, όπως για παράδειγμα ότι ούτε νονά μπορείς να γίνεις τις μέρες του κύκλου σου, γιατί θεωρείσαι «ακάθαρτη», άρα βρώμικη.
Με αυτή την αφορμή αναρωτηθήκαμε πώς αντιμετωπίζεται η περίοδος σε διάφορα θρησκευτικά δόγματα του πλανήτη. Τη στιγμή που οι κοινωνίες μας γίνονται όλο και περισσότερο πολυπολιτισμικές, αξίζει να μάθουμε περισσότερα για την αντιμετώπιση της περιόδου στις εκάστοτε θρησκείες, αλλά και να εξερευνήσουμε τους λόγους που οδήγησαν τα θρησκευτικά δόγματα να κατασκευάσουν ολόκληρους κανόνες για μία βιολογική διαδικασία του γυναικείου σώματος που χωρίς αυτή δεν θα μπορούσε να υπάρξει ανθρώπινο είδος.
Η περίοδος στην Ορθόδοξη Χριστιανική Πίστη
Καθώς φαίνεται, η σύγχυση γύρω από το αν μία γυναίκα μπορεί να εισέλθει στην εκκλησία ενώ έχει περίοδο και πόσο μάλλον αν μπορεί να κοινωνήσει έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τις πιστές, αφού σε δημοφιλή χριστιανικά sites βλέπουμε να επαναλαμβάνεται ανά τα χρόνια μία συγκεκριμένη δημοσίευση που φιλοδοξεί να αποσαφηνίσει τα πράγματα με βάση “τους κανόνες της Εκκλησίας και την διδασκαλία των αγίων Αποστόλων και Πατέρων”. Πιο απλά, σύμφωνα με “Πηδάλιο”, (σα να λέμε το εγχειρίδιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας) οι ίδιες οι γυναίκες “από μόνες τους δεν θα θέλουν να τολμήσουν ποτέ να πλησιάσουν την Αγία Τράπεζα και να μεταλάβουν του Σώματος και του Αίματος του Χριστού, όσο βρίσκονται ακόμη στη κατάσταση της έμμηνου ρύσης”.Έτσι όπως διατυπώνεται είναι ιδιαίτερα ασαφές αν πρόκειται για κανόνα, προτροπή ή ξεκάθαρα ατομική επιλογή. Ωστόσο, στα διάφορα βιβλία αποστόλων και ιερωμένων αναφέρεται ξεκάθαρα ότι η χριστιανική πίστη δεν θεωρεί την περίοδο αμαρτία ή πνευματική ακαθαρσία, αλλά φυσική κατάσταση, και ως φυσική δεν αποτελεί κάτι κακό.
Σημειώνεται ότι “καταχρηστικά” αποκαλείται σωμάτικη ακαθαρσία καθώς “όπως δηλαδή, κάποιος δεν θα πάει να κοινωνήσει το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, τρέχοντας από τη μύτη του μίξες, αλλά αφού πρώτα θα καθαρίσει το σημείο του σώματός του, γύρω από τη μύτη του και το στόμα του, θα προσέλθει στην θεία Κοινωνία, έτσι και η γυναίκα με έμμηνο ρύση, θα περιμένει να καθαριστεί από αυτήν και μετά θα κοινωνήσει το Σώμα και το Αίμα του Χριστού”.
Τέλος, οι γυναίκες μπορούν να μπαίνουν σε εκκλησία ενώ έχουν περίοδο και να συμμετέχουν σε όλα τα εκκλησιαστικά, πλην της Θείας Κοινωνίας. Η παρανόηση σχετικά με αυτό μάλλον προκύπτει από έναν κανόνα του Αγίου Διονυσίου πίσω στον 3ο αιώνα μ.Χ. και έχει να κάνει με το γεγονός ότι τότε υπήρχαν ενήλικες αβάπτιστοι πιστοί, οι οποίο δεν μπορούσαν να πάρουν μέρος στην Θεία Λειτουργία και καλούνταν να προχωρήσουν στον πρόναο (εκεί που σήμερα υπάρχει το παγκάρι, πωλούνται λαμπάδες, βιβλία κλπ), μαζί με όσους είχαν κάνει αμαρτίες που δεν τους επέτρεπαν να κοινωνήσουν. Εφόσον λοιπόν οι γυναίκες με περίοδο δεν κοινωνούσαν ούτως ή άλλως, (όπως αναφέρεται παραπάνω λόγω “προσωπικής ευλάβειας” και όχι επειδή θεωρούνταν αμαρτωλές) δεν χρειαζόταν να παραμένουν στον κύριο ναό και έβγαιναν κι εκείνες στον πρόναο. Με τους αιώνες οι παραπάνω πρακτικές εξαλήφθηκαν. Για παράδειγμα δεν υπάρχουν πια ενήλικες πιστοί που δεν έχουν βαφτιστεί, συνεπώς οι γυναίκες με περίοδο μπορούν να μπαίνουν στην εκκλησία.
Η περίοδος στους Ορθόδοξους Εβραίους
Στον στον Ορθόδοξο Ιουδαϊσμό η μελέτη της Niddah, ή αλλιώς του κανόνα για την περίοδο και τις συζυγικές σχέσεις κατά τη διάρκειά της αποτελεί έναν από τους βασικότερους πυλώνες του δόγματος. Μάλιστα πολλά ζευγάρια κάνουν ακόμη και μαθήματα για να μάθουν όλες τις λεπτομέρειες. Σύμφωνα με το myjewishlearning.com ο εβραϊκός νόμος απαγορεύει τις σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ των παντρεμένων ζευγαριών κατά τη διάρκεια της περιόδου μέχρι η γυναίκα να κάνει ένα τελετουργικό μπάνιο (mikveh – όσοι παρακολουθήστε το Unorthodox ίσως σας λέει κάτι). Οι υπόλοιποι κανόνες θέλουν την αποφυγή σωματικής επαφής μεταξύ των συζύγων, για αυτό και η γυναίκα κοιμάται συνήθως σε ξεχωριστό κρεβάτι. Πολλά ζευγάρια επίσης αποφεύγουν να ανταλλάσουν μεταξύ τους αντικείμενα, να δουν ο ένας τον άλλο να γδύνεται ή να κάνουν οποιαδήποτε ερωτική συζήτηση.
Σύμφωνα με την Τορά, δηλαδή τις διδασκαλίες που έδωσε ο Μωυσής στους Εβραίους, η niddah ξεκινάει επτά μέρες από την πρώτη μέρα της περιόδου. Έπειτα η γυναίκα πηγαίνει για το τελετουργικό μπάνια το βράδυ μετά και την έβδομη μέρα. Το σεξ ανάμεσα στα ζευγάρια ενθαρρύνεται ιδιαίτερα το βράδυ που η γυναίκα επιστρέψει από το mikveh ή κάθε Παρασκευή βράδυ. Όπως φαίνεται, οι ημέρες που ένα παντρεμένο ζευγάρι επιτρέπεται να κάνει σεξ συμπίπτουν, εν τέλει, με τις γόνιμες μέρες του γυναικείου κύκλου.
Τα mikvaot (πληθυντικός του mikveh) είναι ανοιχτά καθημερινά (εκτός από τις μεγάλες γιορτές Yom Kippur και Tisha B’Av) και διαθέτουν δύο δεξαμενές, μία με βρόχινο νερό και μία με νερό βρύσης, οι οποίες συνδέονται με μικρά ανοίγματα. Για να μπει μία γυναίκα στις δεξαμενές αυτές, πρέπει πρώτα να κάνει ένα ντους διασφαλίζοντας ότι το σώμα της είναι απόλυτα καθαρό και να αφαιρέσει από αυτό οτιδήποτε μπορεί να εμποδίσει το νερό να έρθει σε επαφή μαζί του, όπως ρούχα, κοσμήματα, κοκαλάκια για τα μαλλιά, ακόμη και φακούς επαφής. Όταν αναδύεται από την δεξαμενή πρέπει να διαβάσει μία ευχή, η οποία συνήθως αναγράφεται στους τοίχους των mikvaot. Μετά από αυτό το τελεταιρουργικό θεωρείται πλέον καθαρή. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι τα τελευταία τα mikavot προσελκύουν και Μοντέρνους Ορθόδοξους Εβραίους.
Η περίοδος στο Σουνιτικό Ισλάμ
Στο Κοράνι, κεφάλαιο 2, εδάφιο 222, γίνεται αναφορά στην περίοδο. Στις περισσότερες μεταφράσεις του Κορανίου στα αγγλικά υπάρχει σύγχυση καθώς αλλού αναφέρεται ως: “illness” – δηλαδή αρρώστια, αλλού “pollution” – δηλαδή μόλυνση, ή και αλλού “harmful” – βλαβερή. Το islamforgreeks.org αναφέρει το εξης: “Όποια μετάφραση αναφέρει τις γυναίκες ως “μολυσμένες” είναι απλά λάθος. Το Κοράνι λέει: “Σε ρωτάνε για την περίοδο των γυναικών. Απάντησε: Είναι βλαβερή. Γι’ αυτό μείνετε μακριά (σεξουαλικά) από τις γυναίκες σας που έχουν την περίοδο τους και μην τις πλησιάσετε (σεξουαλικά) μέχρις ότου γίνουν καθαρές. […] Έχουμε την αραβική λέξη «άδα-ν» που σημαίνει βλαβερότητα και έχει να κάνει με το αίμα για το οποίο δεν υπάρχει αμφιβολία για την ακάθαρτη ή ενοχλητική φύση του”. Τα περισσότερα άρθρα που αναφέρονται στην περίοδο ωστόσο, την ορίζουν ως μία κατάσταση “ακαθαρσίας” η οποία δεν είναι η μοναδική στο Ισλάμ, για παράδειγμα ακάθαρτος (janabah), θεωρείται κάποιος μετά την σεξουαλική πράξη, τη γέννα και την εκσπερμάτιση.
Σύμφωνα με τη Σούνα (γραπτή συλλογή που περιλαμβάνει αναφορές σχετικά με τη ζωή και το έργο του προφήτη Μωάμεθ) οι άνδρες προτρέπονται να απέχουν από τις γυναίκες μόνο σεξουαλικά κατά τη διάρκεια της περιόδου, αλλά όχι στην καθημερινότητα, όπως για παράδειγμα είδαμε παραπάνω στον Ορθόδοξο Ιουδαϊσμό. Ωστόσο και στο Ισλάμ υπάρχει το τελετουργικό του μπάνιου. Μία γυναίκα κατά τη διάρκεια της περιόδου της (haid) απαγορεύεται να προσεύχεται, να αναφέρεται στο θεό και τους προφήτες, να αγγίζει το Κοράνι και να νηστεύει αν είναι Ραμαζάνι (ωστόσο πρέπει να αναπληρώσει τη νηστεία όταν η περίοδος τελειώσει). Πριν να μπορέσουν να προσευχηθούν ξανά πρέπει να να κάνουν ένα πλήρες τελετουργικό μπάνιο (ghusl). Σημειώνεται ότι το ίδιο τελετουργικό μπάνιο προτείνεται και στις παραπάνω περιπτώσεις “ακαθαρσίας”.
Για να κάνει μία γενικά ένα πλήρες ghusl πρέπει να αφαιρέσει κι εδώ κοσμήματα αλλά και make up και να πλύνει κάθε μέρος του σώματός της με καθαρό νερό τρεις φορές, συμπεριλαμβανομένου και του εσωτερικού του στόματος, αλλά και τα ρουθούνια. Ωστόσο μπορεί να έχει τα μαλλιά της πιασμένα, αρκεί να βρέξει και το κεφάλι. Όσο για τους χώρους λατρείας, μια γυναίκα μπορεί να περάσει, αλλά όχι να μπει σε τζαμί κατά τη διάρκεια της περιόδου, καθώς, εφόσον δεν έχει προηγηθεί το τελετουργικό μπάνιο, θεωρείται τελετουργικά ακάθαρτη.
Αν λάβει κανείς υπόψη ότι ένα αντίστοιχο, αλλά μερικό τελετουργικό μπάνιο (wudu – πλύσιμο προσώπου, χεριών, ποδιών με νερό και μετά σκούπισμα του κεφαλιού τρεις φορές) προτείνεται καθημερινά πριν την ανάγνωση του Κορανίου ή την προσευχή και μετά από δραστηριότητες όπως ούρηση, αφόδευση, ύπνος, ελαφριά αιμορραγία και σεξουαλική επαφή, αντιλαμβάνεται ότι η προσωπική υγιεινή αποτελεί ένα πολύ βασικό κομμάτι των διδαχών του Ισλάμ. Επίσης, το γεγονός ότι οι γυναίκες που έχουν περίοδο εξαιρούνται από τη νηστεία κατά τη διάρκεια του Ραμαζανίου, μπορεί να έχει άρρηκτα συνδεθεί με την πνευματική καθαρότητα στη μουσουλμανική πίστη, όμως κανείς μπορεί να εξάγει εύκολα το συμπέρασμα πως εισήχθη ως κανόνας, έτσι ώστε οι γυναίκες να τρέφονται σωστά κατά την περίοδό τους και να μη στερούνται την τροφή μέχρι τη δύση του ηλίου.
Η περίοδος στον Ινδουισμό
Η περίοδος στον Ινδουισμό συνδέεται με πολλούς μύθους με τον επικρατέστερο να θέλει μία θεότητα του Βεδικού πανθέου, τον Ίντρα να διαπράττει ένα φόνο και να μοιράζει την αμαρτία αυτή στις γυναίκες του λαού. Έτσι, κάθε μήνα, οι ενοχές τους για αυτό το έγκλημα παρουσιάζονται με τη μορφή της περιόδου. Δεισιδαιμονίες και θρύλοι σαν τον παραπάνω που αφορούν στην περίοδο εξαναγκάζουν τις γυναίκες σε ένα απάνθρωπο έθιμο που ονομάζεται chhaupadi, το οποίο παρόλο που έχει κηρυχθεί παράνομο και τιμωρείται με φυλάκιση ή χρηματικό πρόστιμο εφαρμόζεται ακόμα, κοστίζοντας πολλές φορές τη ζωή στις γυναίκες.
Ειδικότερα στο Δυτικό Νεπάλ και άλλες αγροτικές περιοχές της Ινδίας, οι γυναίκες κατά τη διάρκεια της περιόδου, καθώς θεωρούνται μολυσμένες, αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να ζήσουν για όσο αυτή κρατήσει σε καθεστώς εξορίας σε καλύβες φτιαγμένες για αυτό το σκοπό (menstruation huts). Μάλιστα τα κορίτσια που έχουν για πρώτη φορά την περίοδό τους μένουν σε αυτές τις καλύβες μέχρι και 21 μέρες. Το ίδιο συμβαίνει και στις γυναίκες που γεννάνε, οι οποίες υποχρεούνται να μείνουν με το νεογέννητό τους στην καλύβα για ίδιο διάστημα ημερών. Πολλές από αυτές τις γυναίκες έχουν πεθάνει είτε από το κρύο, είτε από αναθυμιάσεις ανάβοντας φωτιά στην προσπάθειά τους να ζεσταθούν, είτε έχουν δεχθεί επιθέσεις και έχουν βιαστεί.
Οι άνδρες απαγορεύεται να αντικρίσουν, να αγγίξουν και φυσικά να κάνουν σεξ με γυναίκα που έχει περίοδο, αλλιώς θεωρούνται και οι ίδιοι μολυσμένοι ενώ διάφορα “δεινά” μπορεί να βρουν τους ίδιους και την οικογένεια. Στις γυναίκες με περίοδο απαγορεύεται επίσης να μαγειρεύουν καθώς μπορεί να μολύνουν το φαγητό και το νερό, η κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών και φυσικά να προσεύχονται, να προσεγγίζουν ή να μπαίνουν σε ναούς. Το σύνολο αυτών των περιορισμών ονομάζεται rajaswala. Μετά το τέλος της περιόδου υπάρχει και εδώ η διαδικασία του τελετουργικού μπάνιου, με το οποίο γίνονται αγνές ξανά. Σε άλλα μέρη της Ινδίας η πρώτη περίοδος ενός κοριτσιού αντιμετωπίζεται σαν χαρμόσυνο γεγονός. Ωστόσο, η γυναίκα εξακολουθεί να θεωρείται “τελετουργικά ακάθαρτη” τις μέρες του κύκλου της και να της απαγορεύεται η είσοδος σε ναούς καθώς και η συμμετοχή σε οτιδήποτε θρησκευτικό.
Γιατί “δαιμονοποιήθηκε” εξαρχής η περίοδος;
Το γεγονός ότι η περίοδος ακόμα και σήμερα στις δυτικές κοινωνίες εξακολουθεί να είναι ταμπού, έχει αδιαμφισβήτητα τις ρίζες του στους θρησκευτικούς κανόνες που φτιάχτηκαν σχετικά με αυτή. Ακόμα και πριν την κατασκευή των κανόνων αυτών, στη μυθολογία, υπάρχουν αναφορές για τις ιδιαίτερες δυνάμεις που κατείχαν γυναίκες με περίοδο, ήταν για παράδειγμα ικανές να καταστρέψουν έναν πιθανό εχθρό με το αίμα τους. Μύθοι διάφορων φυλών της Νοτίου Αμερικής ισχυρίζονταν πως αν ποτέ οι περίοδοι των γυναικών συγχρονίζονταν, τότε το σύμπαν θα έπεφτε στο χάος. Τέλος, το γεγονός ότι ο γυναικείος κύκλος διαρκεί περίπου τις ίδιες μέρες που παίρνει στο φεγγάρι να κάνει μία πλήρη περιστροφή γύρω από τη γη (29,5) μέρες, δημιούργησε την εντύπωση ότι η περίοδος είναι κάτι που βρίσκεται σε αρμονία με μεγάλες συμπαντικές δυνάμεις, δίνοντάς της έτσι τρομερές διαστάσεις.
Σύμφωνα με τη φεμινίστρια ακαδημαϊκό και συγγραφέα Kathleen O’Grady, που μελετά ζητήματα γυναικείας υγείας υπό το πρίσμα της κουλτούρας και της θρησκείας, τα ταμπού γύρω από την περίοδο ήταν μία προσπάθεια της κοινωνίας να ελέγξει το άγνωστο, το ακατανόητο. “Τα ταμπού δημιουργούνταν για να φτιάχνονται κανόνες και να δίνονται απαντήσεις σε γεγονότα που ήταν ακατανόητα στους ανθρώπους. Πρόκειται για μία προαιώνια πραγματικότητα που θέλει τις κοινωνίες να ελέγχουν αυτό που τους είναι άγνωστο ή που τις τρομάζει. Συνεπώς, καθώς οι πρώτοι άνθρωποι δεν είχαν την επιστημονική γνώση για να κατανοήσουν την περίοδο, το αίμα της περιόδου τους φαίνονταν βρώμικο και παράξενο. Έτσι βασίστηκαν πάνω στα θρησκευτικά κείμενα για να ελέγξουν το άγνωστο”, γράφει στο βιβλίο της “The Semantics of Taboo: Menstrual Prohibitions in the Hebrew Bible”.
Η επιστήμη έχει εξηγήσει την περίοδο και οι απαντήσεις για το πώς λειτουργεί το γυναικείο σώμα υπάρχουν και είναι προσβάσιμες σε ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού. Αυτό δεν σημαίνει αυτόματα ότι οι θρησκευτικοί κανόνες για την περίοδο θα έπρεπε να έχουν ήδη εξαλειφθεί. Στις περισσότερες περιπτώσεις, με εξαίρεση το φρικτό έθιμο στο Δυτικό Νεπάλ, πίστη και επιστήμη συνυπάρχουν κι ας μοιάζει φαινομενικά οξύμωρο το σχήμα. Και ο ορθόδοξος χριστιανός και ο ορθόδοξος εβραίος πιστός, για παράδειγμα, κατανοούν τη βιολογία του ανθρώπινου σώματος και γνωρίζουν τι ακριβώς είναι η περίοδος το 2020. Όμως, όπως ανθρωπολόγοι σημειώνουν, στις θρησκείες εκείνο που δεν θεωρείται καθαρό σωματικά ή πνευματικά, δεν μπορεί να είναι ιερό, ή πιο σωστά, δεν γίνεται να συμμετέχει σε μία ιερή συνθήκη, η οποία είναι ταυτισμένη με την αγνότητα. Και όπως άλλωστε έχει δείξει και η ιδιαίτερη κατάσταση που ζούμε τους τελευταίους μήνες, η πίστη δεν αμφισβητείται εύκολα.